Election Watch

The Normalization of Political Violence and the 2023 Legislative Elections in Greece

18 May 2023

English
Ελληνικά

English

Elections in Greece come less than three months after the deadly head-on train collision at Tempe in the north of the country that killed 57 passengers. The incident on 28 February triggered demonstrations against the government of Prime Minister Kyriakos Mitsotakis, chastising him for initially blaming the collision on “tragic human error.”¹ The unrest that followed caused the government to delay announcing the election date, which had been anticipated in April. Due to a new voting law, the elections will be held under a proportional representation system, wherein the leading party needs to secure at least 46% to have a chance to win absolute majority in parliament. However, this percentage has not been reached in the last three decades,² making a clear victory on 21 May unlikely.

The Tempe crash reignited long-running concerns over political impunity in Greece. While Transportation Minister Kostas Karamanlis resigned in the aftermath, the opposition and families of the victims have emphasized the continued need for accountability.³ Demonstrators have echoed decades-old protest chants calling out the lack of enforcement of extensive regulations due to an absence of political will and responsibility amidst an inefficient justice system. In yet another recent example, Ilias Kasidiaris, a jailed senior member of the neo-Nazi criminal group Golden Dawn, actively cultivated online support to participate in the 2023 elections – before a Supreme Court ban on his new party⁴ – despite laws prohibiting his access to social media from the high-security Domokos prison.

The issue of impunity cuts across Greek politics, with clear cases of government negligence – such as the Tempe rail crash – occurring throughout different administrations. This sense of impunity alongside ongoing polarization has seen tensions in the Greek political process regularly spill over into acts of political violence, most notably through attacks on political party supporters and politicians, and violent clashes between police and anti-government demonstrators. Civilian targeting – particularly around elections, and often carried out with impunity – underscores a trend toward the normalization of violence in Greek politics. Certain pivotal issues, such as police brutality and government negligence, often reignite tensions in the streets. Ahead of the 2023 elections, this report analyzes these incidents as indications of an enduring normalization of political violence in Greece.

Violence Against Political Party Members and Representatives

ACLED records nearly 200 events of violence targeting civilians in the past four years alone. More than 65 of these incidents occurred during the previous election year of 2019 (see graph below), with a spike in May – the month both local and European elections were held, and two months before the national elections in July. While the high level of violence targeting civilians in 2019 has not been matched since, increases were reported in both 2021 and 2022, following lows in 2020.

Notably, party members from across the political spectrum were targeted in at least 20 reported incidents between January 2019 and March 2023 (see graph below). This form of political targeting noticeably coalesced in 2019 with 10 events, mostly concentrated around local and European elections in May and national elections in July. The events in 2019 constitute half of all violence targeting political party members and candidates in the past four years. At least eight incidents were recorded just in the three months before the July 2019 elections. The majority of attacks – including all such violence in 2021 and 2022 – have targeted left-wing parties, such as the Socialist Workers Party (SEK), the Communist Party (KKE), and the Coalition of the Radical Left (SYRIZA). However, New Democracy, the center-right party of Prime Minister Mistotakis, was also the target of two reported attacks in 2019 as well as one incident in 2020, when anti-establishment groups attacked the mayor of Athens. Most attacks have occurred in the context of riot events, wherein assailants have ambushed candidates and members of political parties on the street or attack them at their party offices. While the identity of some perpetrators remain unknown, six attacks have been attributed to far-right groups, and two cases were explicitly affiliated with Golden Dawn.

While violence has been lower in the lead-up to this year’s general elections than in 2019, there have been several high-profile attacks in 2023. In March, members of an unidentified anti-establishment group attacked Christos Rigas, a former member of Golden Dawn and candidate for Kasidiaris’s National Party – Greeks, in Athens. In the same week, Yianis Varoufakis, a Democracy in Europe Movement 2025 (DiEM25) member of parliament and former finance minister with SYRIZA, was also attacked in the Exarchia neighborhood in Athens. While police have arrested two suspects with anti-establishment connections, Varoufakis claimed they were hired thugs; the investigation is ongoing.⁵ The increase before the 2019 elections and the high-profile attacks so far in 2023 forebode the potential for further attacks in the lead-up to election day and the high likelihood of a second round of voting.

Tensions Between Anti-Government Demonstrators and Police in the Streets

The targeting of political party members and other civilians exists in a larger context of normalized political violence and police impunity in Greece. Since coming to power in 2019, Mitsotakis’s government has positioned increased policing as a cornerstone policy and touted it as a victory for restoring law and order.⁶ However, this comes as state forces face growing allegations of abusive acts of violence. Opposition parties have criticized the government’s approach to policing and impunity for abuse, centering it as a key issue in the upcoming election.⁷ The tense relationship between the left and police – historically associated with the right⁸ – has led to regular clashes between police and demonstrators.

Both police forces and demonstrators anticipate violence – particularly at demonstrations related to police brutality and the far-right. Violence has frequently broken out at tense moments surrounding specific issues, such as the demonstrations in the aftermath of the Tempe rail crash. While the majority of Tempe rail crash-related demonstrations remained peaceful, at least 14 events turned violent – all of which saw police using tear gas among other tactics of intervention, as well as reports of police vehicles driving directly into demonstrators.⁹ Some demonstrators also used Molotov cocktails, threw rocks, and barricaded roads.¹⁰ A similar pattern was observed during demonstrations in December 2022 after 16-year-old Roma teenager Kostas Frangoulis was killed by police in Thessaloniki. Frangoulis’s death at the hands of police¹¹ and the subsequent clashes with state forces during demonstrations illustrate a violent manifestation of these tensions, similar to other inflection points since 2019 (see graph below).

Such tensions come amid ongoing concerns over widely reported incidents of police brutality against anarchists and minority groups such as migrants, the LGBTQ+ community, and Roma in Greece that often remain unresolved.¹² While it is unclear how pivotal this issue will be for voters, long-standing tensions over acts of police abuse will likely persist. Furthermore, without substantial government reforms, the cycle of alleged abuse incidents and subsequent clashes with police is on track to continue.

Normalization of Political Violence Likely to Endure

The normalized state of political violence in Greece, heightened during campaign periods, presents a worrying landscape ahead of the 2023 elections. With the new election law in place, a majority government is unlikely to emerge from this round of voting. While either of the two major parties could form a coalition government with smaller parties in the first round, this is also unlikely, opening the scenario for voters to head to the polls again in July.¹³ Given the historical trend of declines in demonstration activity in the summer months – tied to the heavy focus on the tourism industry – it is unlikely mass demonstrations will erupt before the second round. However, the heightened violence targeting political party members and candidates observed before elections in 2019, and the targeting thus far in 2023, suggests that further violence remains possible in the interim.

This violence rarely makes a top headline in Greece. Images of demonstrators throwing rocks and setting fires while engulfed in a cloud of tear gas and flash grenades, or reports of a politician punched in the street, do not generally trigger broader political and social upheaval. In contrast, impunity in cases of isolated police brutality or far-right violence – particularly fatal ones – reignites tensions with police and government, producing a cycle of persistent violence and unrest.

While the issues of impunity and police violence have become a political sticking point for opposition parties, this cycle points to an ongoing presence of political violence in Greece regardless of the election outcome. Moreover, despite the high number of political targeting incidents, concerns about the frequency of such incidents do not often factor into dialogues over larger concerns for democracy in the country. At its worst, this trend indicates a deep-seated normalization of political violence that is unlikely to waiver with a change in administration.

Visuals in this report were produced by Ana Marco

Ελληνικά

Η Κανονικοποίηση της Πολιτικής Βίας και οι Βουλευτικές Εκλογές του 2023 στην Ελλάδα

Οι εκλογές στην Ελλάδα έρχονται σε λιγότερο από τρεις μήνες μετά τη φονική μετωπική σύγκρουση τρένων στα Τέμπη στο βόρειο τμήμα της χώρας στην οποία έχασαν τη ζωή τους 57 επιβάτες. Το δυστύχημα της 28ης Φεβρουαρίου πυροδότησε διαδηλώσεις κατά της κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη, κατηγορώντας τον ότι αρχικά απέδωσε τη σύγκρουση σε «τραγικό ανθρώπινο λάθος»¹⁴. Τα επεισόδια που ακολούθησαν οδήγησαν στην καθυστέρηση της ανακοίνωσης της ημερομηνίας των εκλογών από την κυβέρνηση, οι οποίες αναμένονταν τον Απρίλιο. Λόγω του νέου εκλογικού νόμου, οι εκλογές θα διεξαχθούν με το σύστημα της απλής αναλογικής, όπου το πρώτο κόμμα πρέπει να εξασφαλίσει τουλάχιστον το 46% των ψήφων για να έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει απόλυτη κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Ωστόσο, αυτό το ποσοστό δεν έχει επιτευχθεί εδώ και τρεις δεκαετίες.¹⁵

Το δυστύχημα στα Τέμπη αναζωπύρωσε τις μακροχρόνιες ανησυχίες για πολιτική ατιμωρησία στην Ελλάδα. Ενώ ο υπουργός Μεταφορών Κώστας Καραμανλής παραιτήθηκε στον απόηχο του δυστυχήματος, η αντιπολίτευση και οι οικογένειες των θυμάτων έχουν υπογραμμίσει την ανάγκη λογοδοσίας σε συνεχή βάση.¹⁶ Οι διαδηλωτές εκφράζουν διαμαρτυρίες δεκαετιών επικαλούμενοι τη μη εφαρμογή της υπάρχουσας νομοθεσίας λόγω της απουσίας πολιτικής βούλησης και ευθύνης σε ένα αναποτελεσματικό σύστημα δικαιοσύνης. Σε ένα άλλο πρόσφατο παράδειγμα, ο κρατούμενος Ηλίας Κασιδιάρης, ηγετικό στέλεχος και ένας από τους καταδικασθέντες της νεοναζιστικής εγκληματικής ομάδας Χρυσή Αυγή, καλλιέργησε ενεργά διαδικτυακή υποστήριξη για να συμμετάσχει στις εκλογές του 2023 – πριν το Ανώτατο Δικαστήριο απορρίψει το νέο του κόμμα¹⁷ – παρά τους νόμους που απαγορεύουν την πρόσβασή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από τις φυλακές υψίστης ασφαλείας Δομοκού.

Το θέμα της ατιμωρησίας διατρέχει την ελληνική πολιτική σκηνή, με σαφείς περιπτώσεις κυβερνητικής αμέλειας – όπως το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη – να λαμβάνουν χώρα διαχρονικά κατά τη διάρκεια της θητείας όλων των κυβερνήσεων. Αυτό το αίσθημα ατιμωρησίας σε συνδυασμό με τη συνεχιζόμενη πολιτική πόλωση και τις εντάσεις στην ελληνική πολιτική διαδικασία οδηγεί συχνά σε πράξεις πολιτικής βίας, κυρίως μέσω επιθέσεων σε πολιτικούς και σε οπαδούς πολιτικών κομμάτων, καθώς και σε βίαιες συγκρούσεις μεταξύ αστυνομίας και αντικυβερνητικών διαδηλωτών. Η βία κατά πολιτών – ιδιαίτερα κατά την προεκλογική περίοδο – και ταυτόχρονα η πολιτική ατιμωρησία αντικατοπτρίζει μια κανονικοποίηση της βίας στην ελληνική πολιτική πραγματικότητα. Ορισμένα κομβικά ζητήματα, όπως η αστυνομική βαναυσότητα και η κυβερνητική αμέλεια, συχνά αναζωπυρώνουν εντάσεις στους δρόμους. Ενόψει των εκλογών του 2023, αυτή η έκθεση εξετάζει αυτά τα ξεσπάσματα βίας ως ενδείξεις μιας διαρκούς κανονικοποίησης της πολιτικής βίας ως μέρος της πολιτικής διαδικασίας στην Ελλάδα.

Διαχρονική βία κατά μελών και εκπροσώπων πολιτικών κομμάτων

Η ACLED έχει καταγράψει σχεδόν 200 περιστατικά βίας με στόχο πολίτες μόνο τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Περισσότερα από 65 τέτοια περιστατικά συνέβησαν κατά την περίοδο των προηγούμενων εθνικών κοινοβουλευτικών εκλογών που διεξήχθησαν τον Ιούλιο του 2019 (βλ. παρακάτω γράφημα), με μια άνοδο τον Μάιο – τον μήνα που διεξήχθησαν οι δημοτικές εκλογές και οι ευρωεκλογές και δύο μήνες πριν από τις εθνικές εκλογές του Ιουλίου. Και ενώ τα υψηλά επίπεδα βίας κατά πολιτών του 2019 δεν έχουν προκύψει έκτοτε, παρατηρούνται αυξήσεις τόσο το 2021 όσο και το 2022, έπειτα από τα χαμηλά επίπεδα του 2020.

Πιο συγκεκριμένα, μέλη κομμάτων από όλο το πολιτικό φάσμα στοχοποιήθηκαν σε τουλάχιστον 20 περιστατικά μεταξύ Ιανουαρίου 2019 και Μαρτίου 2023 (βλ. παρακάτω γράφημα). Είναι αξιοσημείωτο ότι 10 από αυτά τα περιστατικά παρατηρούνται το 2019 κυρίως κατά τις δημοτικές εκλογές και τις ευρωεκλογές τον Μάιο και κατά τις εθνικές εκλογές τον Ιούλιο. Τα περιστατικά του 2019 αποτελούν το ήμισυ των περιστατικών στόχευσης μελών και υποψηφίων πολιτικών κομμάτων τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Τουλάχιστον οκτώ περιστατικά καταγράφηκαν μόλις στους τρεις μήνες πριν από τις εκλογές του Ιουλίου 2019. Η πλειονότητα των επιθέσεων – συμπεριλαμβανομένων όλων των περιστατικών βίας το 2021 και το 2022 – έχουν στοχεύσει αριστερά κόμματα, όπως το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (ΣΕΚ), το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ) και τον Συνασπισμό της Ριζοσπαστικής Αριστεράς – Προοδευτική Συμμαχία (ΣΥΡΙΖΑ). Ωστόσο, η Νέα Δημοκρατία, το κεντροδεξιό κόμμα του Πρωθυπουργού Μητσοτάκη, ήταν επίσης στόχος δύο επιθέσεων το 2019 και ενός περιστατικού το 2020, όταν αντιεξουσιαστές επιτέθηκαν στον δήμαρχο Αθηναίων. Οι περισσότερες επιθέσεις σημειώθηκαν στο πλαίσιο ταραχών, όπου οι δράστες στοχοποίησαν υποψήφιους και μέλη πολιτικών κομμάτων στο δρόμο ή τους επιτέθηκαν στα γραφεία του κόμματός τους (δείτε το ACLED Codebook για πληροφορίες σχετικά με τη μεθοδολογία που χρησιμοποιείται στη συλλογή δεδομένων). Ενώ η ταυτότητα ορισμένων δραστών παραμένει άγνωστη, έξι επιθέσεις έχουν αποδοθεί σε ακροδεξιές ομάδες και δύο υποθέσεις συνδέονταν ρητά με τη Χρυσή Αυγή.

Αν και επιθέσεις τέτοιας μορφής ήταν λιγότερες πριν από τις φετινές εθνικές εκλογές σε σύγκριση με το 2019, καταγράφηκαν αρκετές επιθέσεις υψηλού προφίλ το 2023. Τον Μάρτιο, μέλη μιας άγνωστης ομάδας αντιεξουσιαστών επιτέθηκαν στον Χρήστο Ρήγα, πρώην μέλος της Χρυσής Αυγής και υποψήφιο βουλευτή με το Εθνικό Κόμμα – Έλληνες του Ηλία Κασιδιάρη, στην Αθήνα. Την ίδια εβδομάδα, ο Γιάνης Βαρουφάκης, βουλευτής του ΜέΡΑ25 (DiEM25) και πρώην υπουργός Οικονομικών του ΣΥΡΙΖΑ, δέχθηκε επίσης επίθεση στα Εξάρχεια. Ενώ η αστυνομία συνέλαβε δύο υπόπτους που κινούνται στον αντιεξουσιαστικό χώρο, ο Γιάνης Βαρουφάκης ισχυρίστηκε ότι ήταν μισθωμένοι τραμπούκοι· η έρευνα είναι σε εξέλιξη.¹⁸ Η αύξηση των περιστατικών πριν από τις εκλογές του 2019 και οι επιθέσεις υψηλού προφίλ μέχρι στιγμής το 2023 προμηνύουν το ενδεχόμενο περαιτέρω επιθέσεων ενόψει των εκλογών καθώς και την υψηλή πιθανότητα νέων εκλογών.

Ένταση μεταξύ αντικυβερνητικών διαδηλωτών και αστυνομίας στους δρόμους

Η στόχευση μελών πολιτικών κομμάτων και άλλων πολιτών εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο κανονικοποίησης της πολιτικής βίας και αστυνομικής ατιμωρησίας στην Ελλάδα. Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας που εκλέχθηκε το 2019 έχοντας την αύξηση της αστυνόμευσης ψηλά στο προεκλογικό της πρόγραμμα, την παρουσιάζει ως επιτυχία της κυβέρνησης όσον αφορά στην αποκατάσταση του νόμου και της τάξης.¹⁹ Παράλληλα, όμως, οι κρατικές δυνάμεις αντιμετωπίζουν αυξανόμενες κατηγορίες για καταχρηστικές πράξεις βίας. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης επέκριναν την προσέγγιση της κυβέρνησης σε σχέση με την αστυνόμευση και την ατιμωρησία των καταχρήσεων, τοποθετώντας την ως κεντρικό ζήτημα στις επερχόμενες εκλογές.²⁰ Πράγματι, η τεταμένη σχέση μεταξύ της αριστεράς και της αστυνομίας – ιστορικά συνδεδεμένη με τη δεξιά²¹ – οδηγεί συχνά στην κανονικοποίηση των συγκρούσεων μεταξύ αστυνομίας και διαδηλωτών.

Τόσο οι αστυνομικές δυνάμεις όσο και οι διαδηλωτές προσδοκούν τη βία – ιδιαίτερα σε διαδηλώσεις που σχετίζονται με την αστυνομική βία και την ακροδεξιά. Αυτή η σχέση οδήγησε σε αξιοσημείωτα ξεσπάσματα βίας κατά τη διάρκεια τεταμένων στιγμών γύρω από συγκεκριμένα θέματα, όπως οι διαδηλώσεις μετά το σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών. Παρόλο που οι διαδηλώσεις για το δυστύχημα στα Τέμπη έληξαν στην πλειοψηφία τους ειρηνικά, τουλάχιστον 14 εξελίχθηκαν βίαια με την αστυνομία να χρησιμοποιεί δακρυγόνα μεταξύ άλλων τακτικών επέμβασης, ενώ υπήρχαν και αναφορές για αστυνομικά οχήματα που έπεσαν πάνω σε διαδηλωτές.²² Από την άλλη πλευρά, οι διαδηλωτές χρησιμοποίησαν βόμβες μολότοφ, πέταξαν πέτρες και έστησαν οδοφράγματα.²³ Αυτό το μοτίβο ήταν παρόμοιο κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων τον Δεκέμβριο του 2022 μετά τη δολοφονία του 16χρονου Ρομά έφηβου, Κώστα Φραγκούλη, από αστυνομικούς στη Θεσσαλονίκη. Ο θάνατος του Κώστα Φραγκούλη στα χέρια της αστυνομίας²⁴ και οι επακόλουθες συγκρούσεις με τις αστυνομικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων υποδεικνύουν μια βίαιη εκδήλωση αυτών των εντάσεων, παρόμοια με άλλα σημεία καμπής από το 2019 (βλ. γράφημα παρακάτω).

Τέτοιες εντάσεις έρχονται μέσα σε ένα κλίμα ευρύτερης ανησυχίας και συνεχόμενων δημοσιεύσεων περιστατικών αστυνομικής βίας εναντίον αναρχικών και μειονοτικών ομάδων όπως οι μετανάστες, η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα και οι Ρομά στην Ελλάδα, που συχνά παραμένουν ανεπίλυτα.²⁵ Αν και δεν είναι σαφές πόσο κομβικό θα είναι αυτό το ζήτημα για τους ψηφοφόρους, οι μακροχρόνιες εντάσεις με αφορμή περιστατικά κατάχρησης της εξουσίας από την αστυνομία πιθανότατα θα διαρκέσουν. Επιπλέον, χωρίς ουσιαστικές κυβερνητικές μεταρρυθμίσεις, το μοτίβο παρόμοιων περιστατικών και επακόλουθων συγκρούσεων με την αστυνομία είναι πιθανό να συνεχιστεί.

Κανονικοποίηση της πολιτικής βίας που ενδέχεται να διαρκέσει

Η κανονικοποίηση της πολιτικής βίας στην Ελλάδα, η οποία ενισχύεται κατά τη διάρκεια των προεκλογικών περιόδων, δημιουργεί ένα ανησυχητικό τοπίο ενόψει των εκλογών του 2023. Με τον νέο εκλογικό νόμο σε ισχύ, είναι σχεδόν απίθανο να προκύψει κυβέρνηση πλειοψηφίας σε αυτές τις εκλογές. Ενώ καθένα από τα δύο μεγάλα κόμματα θα μπορούσε να σχηματίσει κυβέρνηση συνασπισμού με μικρότερα κόμματα στον πρώτο γύρο, αυτό είναι επίσης σχετικά απίθανο, ανοίγοντας το ενδεχόμενο νέων εκλογών τον Ιούλιο.²⁶ Δεδομένου ότι κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού υπάρχει σαφής πτώση στον αριθμό των διαδηλώσεων – συνδεδεμένη με το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος της οικονομικής και κοινωνικής ζωής της χώρας επικεντρώνεται στον τουρισμό – υπάρχουν λιγοστές πιθανότητες να ξεσπάσουν μαζικές διαδηλώσεις πριν από τις αναμενόμενες δεύτερες εκλογές. Ωστόσο, η αυξημένη βία κατά μελών πολιτικών κομμάτων και υποψηφίων που παρατηρήθηκε πριν από τις εκλογές του 2019, και η έως τώρα στόχευση πολιτικών προσώπων, δεν αποκλείει περαιτέρω βία στο μεσοδιάστημα.

Αυτά τα περιστατικά βίας σπάνια γίνονται πρωτοσέλιδα στην Ελλάδα. Οι εικόνες διαδηλωτών να πετούν πέτρες και να βάζουν φωτιές ενώ βυθίζονται σε ένα σύννεφο δακρυγόνων και χειροβομβίδων κρότου λάμψης, καθώς και ειδησεογραφικές αναφορές στη γρονθοκόπηση ενός πολιτικού στο δρόμο, δεν προκαλούν γενικά πολιτική και κοινωνική αναταραχή. Αντίθετα, η ατιμωρησία σε περιπτώσεις μεμονωμένης αστυνομικής βίας ή ακροδεξιάς βίας – και ιδιαίτερα σε περιπτώσεις θανατηφόρων περιστατικών – αναζωπυρώνει εντάσεις με την αστυνομία και το κράτος, οδηγώντας σε έναν νέο κύκλο βίας.

Και ενώ διαχρονικά τα κόμματα της αντιπολίτευσης επικαλούνται τα ζητήματα της ατιμωρησίας και της αστυνομικής βίας, αυτός ο κύκλος υποδεικνύει μία συνεχή παρουσία πολιτικής βίας στην Ελλάδα ανεξάρτητα από το εκλογικό αποτέλεσμα. Επιπλέον, παρά τη συχνότητα στόχευσης πολιτικών προσώπων, δεν φαίνεται να υπάρχουν ανησυχίες για την υπονόμευση της δημοκρατίας σε σχέση με αυτό το ζήτημα. Αυτό δείχνει μια βαθιά ριζωμένη κανονικοποίηση της πολιτικής βίας που είναι απίθανο να εξασθενίσει απλά με μία αλλαγή κυβέρνησης.

Τα γραφήματα για αυτή την έκθεση δημουργήθικαν απο την Άνα Μάρκο

< Election Watch