Civilians or Soldiers? Settler violence in the West Bank

10 June 2024

English

Since February 2024, the United States has imposed a series of unprecedented sanctions linked to Israeli settlers in the West Bank for human rights violations. This includes two rounds of sanctions targeting a close associate of Israel’s far-right national security minister, two entities that raised money for violent settlers, five settlers, and two illegal outposts.¹ President Joe Biden’s administration is also reportedly considering imposing sanctions on an Israel Defense Forces (IDF) unit consisting of ultra-Orthodox and national religious soldiers, including ‘hilltop youth’ settlers, which the US has determined to have committed human rights abuses in the West Bank.² The United Kingdom, European Union,³ and Canada⁴ have also sanctioned a number of individual settlers and groups in recent months.

While violence in the West Bank is far from a new phenomenon, a sharp rise in settler violence in recent years turned into a tsunami following Hamas’s attack on Israel on 7 October 2023. Emboldened by the Israeli far-right government,⁵ settlers see the ongoing war in Gaza as an opportunity to push forward their agenda of forcing Palestinians to leave their villages. According to B’Tselem, an Israel-based observatory of settler violence, settlers have forced at least 18 Palestinian communities — over 1,000 people — to flee their homes since October.⁶ ACLED records a notable increase in settler violence, including incidents involving armed settlers in recent months. A significant number of Israeli settlers have been armed over the past decades, reputedly for self-defense.⁷ Yet, the use of firearms by individual settlers remained sporadic in recent years. But since 7 October, there has been a significant increase in the number of settler violence involving firearms. Nine unarmed Palestinians have been killed by Israeli settlers during this period, while a further five have been killed either by settlers or IDF forces present on the scene.

Armed settlers operate in different capacities, ranging from private civilians owning handguns to settlement residents acting as part of civilian security squads and settler soldiers either as part of the regional defense battalions or as rank-and-file soldiers. This study assesses each of the different armed settler groups that have engaged in violence against Palestinians, with a focus on their activity since 7 October. ACLED data suggest the security situation in the West Bank is increasingly perilous as more settlers are armed, and the line between settlers and the army blurring. Over the past several decades, the settler movement has evolved from a small faction to a significant presence within the Israeli mainstream. Its members now hold key positions in government and the military, and their considerable political sway presents a serious obstacle to future peace efforts with Palestinians.

Ideologically motivated and heavily armed settlers

Israeli settlements were initially established in the Jordan Valley by the Labor-led Israeli government following the 1967 occupation of the West Bank to serve as Israel’s eastern security buffer.⁸ The settlements created during the initial 10 years of the occupation were agricultural communities predominantly inhabited by secular Zionists. Throughout the Likud government’s tenure from 1977 to 1984, Israel intensified its expansionist policy, establishing over 80 new settlements in the West Bank.⁹ Many of these settlements were established along the central mountain ridge area that runs north to south and is heavily populated by Palestinians. Largely inhabited by religious Zionists driven by the ideology that settling the land is a religious duty, Israel explicitly pursued the objective of interrupting the demographic contiguity of Palestinians and solidifying its presence across the entire West Bank. While the pace of settlement establishment slowed in the subsequent years — especially after the signing of the 1992 peace accord — over 100 illegal outposts inhabited by religious Zionists have emerged across the West Bank since 1996.¹⁰ Today, an estimated 500,000 Israelis¹¹ reside in 147 settlements and 191 illegal outposts in Area C of the West Bank.¹² Moreover, 10% of the West Bank is located within the municipal boundaries of Israeli settlements, which, alongside vast open areas controlled by the settlements’ regional councils, comprise approximately 40% of the total area in the West Bank.¹³ The presence and expansion of settlements in the West Bank continue to be a main source of tension and conflict and a flashpoint for violence.

Settlements scattered around densely populated Palestinian areas amplify security concerns as they can become potential targets for attacks by Palestinian armed groups or individual armed actors (for more, see ACLED’s study on the activity of Palestinian armed groups in the West Bank). ACLED records nearly 45 civilian settler fatalities in the West Bank since the start of data collection in 2016, three of them since 7 October 2023. Furthermore, the existence of settlements deep within the West Bank requires a substantial presence by Israel’s security forces for their protection, resulting in heightened tensions and clashes with the Palestinian population. Importantly, settlers are also often the perpetrators of violence against Palestinians, particularly those living in religious Zionist ideological settlements deep in the West Bank. The governorates of Ramallah, Nablus, and Hebron — which have the highest number of ideological Israeli settlements and unauthorized outposts¹⁴ — have also been consistently the scene of the highest total violence collected by ACLED in the West Bank (see map below).¹⁵

Map - Political Violence in the West Bank 1 January 2016 - 24 May 2024

ACLED records over 5,350 violent incidents in the West Bank involving settlers since data collection began in 2016. Over the years, settlers targeted both Palestinians and their properties in various forms. These have ranged from throwing stones at Palestinians, their homes, and cars to setting fire to homes, businesses, farms, and other private properties. Palestinians are also subject to other abuses, which include settlers cutting down olive trees, damaging water infrastructure, and stealing, killing, and driving livestock off using various means, such as drones. Settler violence also includes the beating and, in the most extreme scenarios, shooting and killing of Palestinian civilians. The everyday violence that Palestinians in the West Bank encounter reached new record highs since the 7 October attacks.¹⁶ In the last quarter of 2023, over 535 violent incidents involved settlers in the West Bank — the highest quarterly total in the area recorded by ACLED (see graph below). According to the United Nations, in nearly half of all settler attacks documented in 2023, Israeli forces were either accompanying or actively supporting the settler perpetrators.¹⁷

Firearm violence by settlers without reported or visible link to either the settlement emergency squads or the IDF also spiked by more than seven times during this period compared to the preceding quarter.¹⁸ Since 7 October, Israeli settlers have carried out nearly 200 acts of violence using firearms. In another nearly 50 instances, settlers carrying arms have threatened and harassed Palestinians in other forms during this period.

In one of the deadliest attacks, a group of armed settlers — most of whom¹⁹ were neither part of settlement emergency squads nor were IDF reservist soldiers, according to Israeli officials²⁰ — attacked the Qusra village on 11 October, two days after threatening Palestinians with revenge on social media following the Hamas attack. After attempting to break into a home where a family — including small children — sheltered, settlers shot and killed three neighbors who arrived at the scene to help.²¹ Although the number of settler attacks subsided between January and May 2024 compared to its peak in the last quarter of 2023, settler violence has continued unabated. In mid-April, settlers killed at least three Palestinians over four days and injured dozens with firearms as they simultaneously attacked some 10 villages between Ramallah and Nablus after a teenage Israeli settler went missing and was later found dead following an attack by a Palestinian.²²

Before 7 October, about 150,000 Israelis, including settlers, had a license to own a gun, according to the National Security Ministry.²³ Private gun ownership in Israeli settlements is significantly higher than inside Israel, and 86 out of 100 towns with the largest percentage of gun license holders are settlements in the West Bank. For example, about one-third of all adults in the settlements of Adora northwest of Hebron have a gun license.²⁴ Even prior to the 7 October attack, the Israeli government considered that settlers were living in a ‘danger’ zone and had granted them preferred access to guns.²⁵ But the Hamas attack reportedly promoted fresh interest among even more settlers to acquire guns, with shooting ranges and training centers in settlements offering twice-daily training sessions.²⁶ Minister of National Security Itamar Ben-Gvir — who himself is a settler — has significantly eased regulations for firearm acquisition, including enabling telephone interviews as a substitute for in-person evaluations for eligible applicants.²⁷ By March 2024, Ben-Gvir announced that 100,000 new gun licenses had already been issued since 7 October.²⁸ While it is not clear how many of these licenses were issued to settlers in the West Bank, the number of civilian settlers owning guns is expected to have increased in recent months.

The war on Gaza waged by Israel’s far-right government has enabled armed settlers to escalate violence against Palestinians, threatening them at gunpoint and shooting at them in dozens of instances.²⁹ Many of these incidents, including fatal shootings, have occurred in the presence of IDF soldiers. In one of the most dramatic events, settlers fatally shot at least one Palestinian on the way to a funeral south of Nablus while Israeli soldiers patrolled the street on 17 October.³⁰

Quasi-military ‘settlement emergency squads’ with regional authority

On top of armed settlers operating on their own, there has been a reported rise in violence by armed settlers who are often in military fatigue since 7 October. Settlement emergency squads³¹ — known in Israel as kitat konenut³² — are quasi-military forces composed of civilian residents of the settlements and outposts, trained and equipped with IDF weapons but appointed by settlements.³³ Civilian security squads are empowered to use force and perform other policing tasks such as search and arrests. Before October 2023, at least 2,600 military weapons were issued to settlements by the IDF, though true numbers are believed to be higher.³⁴ These quasi-military squads, which were initially established in the settlements in 1971, have been reinforced since 7 October. Since then, the army has distributed a considerable amount of additional weapons and munitions, including thousands of pistols, M-16 semi-automatic rifles, and machine guns to the squads.³⁵ Additionally, in coordination with the IDF and the National Security Ministry, Regional Councils have purchased hundreds of additional rifles for civilian security squads through fundraising from donors around the world.³⁶

While civilian security squads operate under the IDF’s Central Command and are supposed to only act in a defensive capacity in life-threatening situations, the IDF does not have full oversight over their activities.³⁷ There have been documented cases of violence by members of emergency squads in previous years. For instance, Bar Yosef — a settler sanctioned by the US and who has been behind repeated acts of violence against Palestinians in recent years³⁸ — has been in possession of an M16 rifle from the IDF as he is a member of the Neveh Tzuf’s on-call emergency squad.³⁹

Following 7 October, members of emergency squads have increasingly exploited the situation and have engaged in violence against Palestinians with much less restraint.⁴⁰ They have been increasingly wearing IDF military uniforms,⁴¹ oftentimes making it difficult to identify the perpetrators of violence. Human rights group Yesh Din suggests that security squads wearing partial military uniforms are often not wearing military boots,⁴² while some published videos show these squads wearing military-style uniforms somewhat different from those of the IDF.⁴³ Still, other times, emergency squads are dressed as civilians but carry military-grade weapons,⁴⁴ such as M16 rifles that are issued by the IDF and cannot be purchased by civilians.⁴⁵ Emergency squads often drive cars with yellow flasher lights.⁴⁶ Since 7 October, ACLED records several dozen events that have involved violence perpetrated by settlers in uniform who may be part of the civilian security squads.

Some of these events occurred around the areas where the herding communities have been displaced or partially displaced since 7 October. In Hebron, long an epicenter of settler violence and where eight out of 18 displaced communities are located, journalists reporting from the area suggest that the emergency defense squads are de facto ruling the area.⁴⁷ Residents of these small communities have been forced to leave after repeated acts of violence, with settlers showing up at night, often armed and at times in uniform, harassing and threatening to kill them if they would not leave. Over half of the violence or the threat of violence likely committed by emergency security areas collected by ACLED has been recorded in Hebron, where residents have also been subject to violence by settler soldiers in uniform (see map below).

For instance, 50 people in Khirbet al-Ratheem were displaced due to repeated attacks by armed settlers, at times in military uniforms. On another occasion, five armed settlers in military uniform and with masks forced four households into a single tent, dragging an elderly man who could not walk and threatening to kill them at gunpoint if they did not leave the area.⁴⁸ In Maktal Msalam, a family of 8 was displaced after five settlers in military uniform hit the father of the family in the head and face with a rifle, forcing the family to leave on the same day.⁴⁹ Several other communities in the area that are also reportedly at risk of displacement due to settler violence have also been the scene of violence by emergency security squads. On 12 November, at least seven masked men, some in uniform, vandalized cars using clubs, emptied the community’s village tank in Khirbet al-Tiran, and ordered all residents to gather in one tent, threatening to kill them if they did not leave within 24 hours.⁵⁰

The IDF’s most extreme battalions

In the aftermath of the Hamas attack, the IDF mobilized the so-called regional defense battalions in the West Bank on a large scale by expediting the drafting of over 5,500 reservist settlers.⁵¹ The idea of establishing local or community-based reserve units — which are known as Hagmar in Hebrew — reflects a long-standing Israeli security strategy. Since its establishment, Israel has operated under the notion of lacking ‘strategic depth,’ as it has a small population size and limited resources while being surrounded by hostile forces. Given these conditions, the mobilization of settlement residents into these regional battalions is deemed essential for Israel to face current security challenges, allowing regular combat forces to concentrate on addressing broader security challenges. After the start of the war in Gaza, the regional defense battalions in the West Bank grew five times.⁵² The primary objective of these units is to protect settlements and towns while many of the IDF Central Command’s combat brigades have been redeployed to Israel’s southern and northern fronts. But with the ranks of the regional defense battalions having been filled in many cases by the far-right settlers, there was a noticeable uptick in violence and harassment against Palestinians in the first few months after 7 October.⁵³

Accounts on the ground suggest that settler soldiers on reserve duty in the West Bank are more inclined to use violence than other reservists and regular soldiers. They have often been involved in threats and violence against Palestinians and the destruction of their property, at times operating without prior approval from the IDF.⁵⁴ With many reservist settler soldiers guarding the increasing number of checkpoints after 7 October instead of regular soldiers from different parts of Israel, the daily lives of Palestinians who live close to settlements and outposts became more difficult, particularly in the immediate aftermath of Hamas’ attack.⁵⁵

Due to the limitations in reporting, it is not always possible to distinguish which units of the IDF have engaged in a particular incident. However, the overall number of violence involving Israeli soldiers targeting civilians reached an all-time high in ACLED data in the last quarter of 2023 — a six times increase compared to the previous quarter (see graph below). Furthermore, the number of events involving the Israeli military using lethal force and killing unarmed Palestinians during rioting events reached record levels, with over 90 incidents resulting in nearly 110 fatalities between October and December 2023.

While these figures are also representative of the overall tense security situation in the wake of Hamas’s attack, there are a number of accounts that have documented the direct involvement of regional defense battalions in violence. For example, on 16 October 2023, settlers from a regional defense battalion carried out an unauthorized operation in Khirbet Susya south of Hebron, where they destroyed Palestinian-owned structures and crops.⁵⁶ In the same location, armed settlers in uniform beat up two men on 28 October after they raided their family home, threatening to kill them if they did not leave. Witnesses suggest that the men in uniform were members of regional defense battalions.⁵⁷ In another deadly incident, a soldier serving in a regional defense battalion operating near the Elazar settlement south of Jerusalem shot dead an elderly Palestinian man who posed no threat as he passed a checkpoint.⁵⁸ On 12 November, two reservist soldiers from the regional defense battalions entered a school in al-Tuwani without any apparent reason, tearing down a flag and intimidating locals.⁵⁹ On 8 December, 21 reservist settler soldiers belonging to the regional defense battalion ransacked and damaged many homes and the village school in Khallat al-Dabaa, violently assaulting five Palestinians⁶⁰ and looting money and other valuables.⁶¹

Following increasing violent incidents committed by soldiers from the regional defense battalions, the IDF conducted several investigations that led to restricting the battalions’ area of operation exclusively to settlements. By May 2024, the number of soldiers in the regional defense battalions had gradually decreased to 1,000.⁶² But given that the problematic relationship between settlers and the IDF in the West Bank began several decades before the current crisis and the violence conducted by settler soldiers is likely to continue in one way or another.

Before the current crisis, the deployment of six infantry battalions in the West Bank that were united in the framework of the Kfir Brigade in 2005 was long thought to represent the blurred boundaries between settlers and soldiers. Specialized in counter-insurgency operations and urban warfare, many of the soldiers in these battalions are former students of religious schools or settlers. One battalion, Netzah Yehuda (previously Haredi Nahal), was established to accommodate ultra-Orthodox Jewish soldiers and operates based on strict religious rabbinic laws. The battalion also absorbed many settlers from the national religious camp who preferred to serve in this religious environment. This has included the hilltop youths – the most extreme combative fringe of the settler movement.⁶³ Since the Kfir Brigade was established, it has faced various accusations of human rights violations against Palestinians. Most prominently, soldiers of the Netzah Yehuda Battalion were responsible for the death of 78-year-old Palestinian-American Omar Assad, who died after being left handcuffed in the cold in the village of Jilijliya north of Ramallah in January 2022.⁶⁴ In January 2023, the battalion was redeployed to the Golan Heights, which was seen as a step to relax rising criticism against the IDF conduct, and has since been also deployed to the Gaza Strip.⁶⁵

Another example of the IDF recruiting extremist hilltop youth settlers in recent years is the Desert Frontier (Sfar Hamidbar in Hebrew). The IDF reportedly recruited these settler youths, some of whom have criminal records, in a coordinated effort with settlement leaders “to direct their energies in a more disciplined and lawful manner.”⁶⁶ Some of these youths are from illegal shepherding outposts that have been at the forefront of violence in recent years.⁶⁷ The battalion has been mired in several documented cases of violence against Palestinians since its establishment in 2020.⁶⁸ In the latest incident on 12 October, soldiers from the Desert Frontier Unit abused Palestinians and Israeli activists by stripping, severely beating, urinating on, extinguishing cigarettes on their bodies, and attempting to sexually abuse one of the victims.⁶⁹ Palestinian witnesses from nearby outposts identified some of the soldiers as hilltop youths. The IDF halted the operation of the unit following this incident.

Hopes for peace fade in the face of increasingly aggressive tactics

With a combination of violence committed by armed individual settlers operating on their own yet often in the presence of soldiers, settlement security squads frequently in partial military uniform, as well as settler soldiers, it has become increasingly unclear who is who. The lines between settlers and the military are increasingly blurring, and the difference between civilian aggressors and the Israeli state apparatus is fading even further. Besides the physical blurring of boundaries between settlers and soldiers, there is also a cultural blurring of boundaries between the IDF and the settlers.⁷⁰ Based on interviews with over 1,000 soldiers, Breaking the Silence — an Israeli NGO established by IDF veterans – highlights the “extremely close relations” between the IDF and settlers.⁷¹ With many IDF units stationed inside or next to settlements, settlers regularly host soldiers at their homes, provide them with food, snacks, and hot drinks, and celebrate the Shabbat together, in many instances becoming like family to soldiers.⁷² Testimonies of many IDF veterans indicate that settlers use personal contacts to promote their political ideology, encourage soldiers to deal with Palestinians in harsher ways and be more lenient toward settlers who break the law. Furthermore, through Civilian Security Coordinators in the settlements, settlers actively shape the IDF’s operational policy by providing guidelines for settlements, such as defining settlement territory. They also determine areas prohibited for Palestinians to access, take part in the decision-making processes, and occasionally even command soldiers.⁷³

In addition to the impact of an expanding militarization of settlers, the current Israeli government — formed by a coalition that includes settler figures such as Ben-Gvir and Smotrich — has initiated policies to alter the West Bank’s security apparatus. One of the fundamental changes involves transferring authority over the Civil Administration from the IDF Central Command to the Ministry of Finance under Smotrich’s authority. This shift would reduce the Civil Administration’s ability to serve as an effective instrument of soft power, which has traditionally been instrumental in coordinating with the Palestinian Authority in all administrative aspects of the Palestinians within Area C and B, where the Palestinian Authority lacks administrative or security power. This approach contradicts the long-standing unity of command that the Central Command has enjoyed so far in the West Bank.

Furthermore, the current Israeli government coalition has been planning to subordinate the West Bank Border Police to the Ministry of National Security headed by Ben-Gvir. Such a move would break the Border Police’s operational linkage with the Central Command and disrupt the unified command structure crucial for cohesive security operations in the West Bank. The long-term implications would potentially impact the recruitment, doctrine, and overall operational activities of the Border Police units dedicated to the West Bank. These moves threaten to further undermine established security mechanisms that have been crucial in managing tensions and maintaining the status quo in the West Bank since 1967.

For more than a decade, many observers viewed the two-state solution as unrealistic due to the facts created on the ground by the expansion of the settlements. However, the unprecedented scale of the ongoing violence has convinced many analysts and governments that reviving the vision is necessary.⁷⁴ The idea of a two-state solution has, therefore, made a comeback at least in international discourse, and holds a key position in all international discussions regarding the ‘day after’ the war in Gaza comes to an end. However, with Netanyahu’s government depending heavily on right-wing and religious extremists for its survival, and with the public mood in Israel not favoring Palestinian statehood,⁷⁵ transitioning from the current state of hostilities to a viable plan for the revival of peace talks may not be feasible in the near future.

Yet, the Hamas attack has shown that the ‘conflict management’ will not ensure the security of Israeli citizens, and there may be a realization in the future that the current situation of occupation is not sustainable.⁷⁶ Political change, new leadership on both sides and extreme external pressure from the US will likely be needed in order to reach any form of compromise in the future. But even in the optimistic scenario that would see the revival of peace talks at some unknown point in the future, current developments suggest that the Israeli government would face serious challenges in disengaging and evacuating at least 200,000 ideological settlers who live deep inside the West Bank. An increasingly powerful and well-armed settler movement will, in all likelihood, resist the government, and even the prospect of a civil war cannot be ruled out.⁷⁷ But for now, Palestinians in the West Bank will continue to bear the brunt of violence carried out by increasingly emboldened settlers with close ties to politics and the military.

For more information, see the ACLED Israel & Palestine focus page.

عربي

مدنيون أم جنود؟ عنف المستوطنين في الضفة الغربية

منذ فبراير 2024، فرضت الولايات المتحدة الأمريكية سلسلة من العقوبات غير المسبوقة على مستوطنين إسرائيليين في الضفة الغربية لانتهاكهم حقوق الإنسان. يتضمن ذلك جولتان من العقوبات التي تستهدف أحد المقربين من وزير الأمن القومي الإسرائيلي اليميني المتطرف، ومؤسستان جمعتا الأموال للمستوطنين العنيفين، وخمسة مستوطنين، وبؤرتا استيطان غير شرعيين.^[1] كما تفيد التقارير أيضا بأن إدارة الرئيس ’جو بايدن‘ تنظر في فرض عقوبات على وحدة تابعة لقوات جيش الدفاع الإسرائيلي تتألف من يهود أرثوذكس متطرفين وجنود متدينين قوميين، بما في ذلك مستوطنو ’HillTop Youth‘، الذين أقرت الولايات المتحدة بانتهاكهم لحقوق الإنسان في الضفة الغربية.^[2] كما قامت كلاً من المملكة المتحدة والاتحاد الأوروبي^[3]وكندا^[4]، في الأشهر الأخيرة، بفرض عقوبات على عدد من المستوطنين، أفراداً وجماعات.

في حين أن العنف في الضفة الغربية بعيد كل البعد عن كونه ظاهرة جديدة، تحول الارتفاع الحاد في عنف المستوطنين في السنوات الأخيرة إلى تسونامي في أعقاب هجوم حماس على إسرائيل في 7 أكتوبر 2023. بتشجيع من الحكومة الإسرائيلية اليمينية المتطرفة،^[5] يرى المستوطنون الحرب المستمرة في غزة كفرصة للمضي قدما بسياستهم المتمثلة في إجبار الفلسطينيين على مغادرة قراهم. وفقاً لمنظمة ’ب تسيلم‘، وهي مرصد لعنف المستوطنين مقرها إسرائيل، أجبر المستوطنون ما لا يقل عن 18 مجتمعاً فلسطينياً – أكثر من 1000 شخص – على الفرار من منازلهم منذ شهر أكتوبر.^[6] سجل مشروع بيانات مواقع النزاع المسلح وأحداثه ACLED زيادة ملحوظة في عنف المستوطنين، بما في ذلك حوادث الأشهر الأخيرة التي تورط فيها مستوطنون مسلحون. فقد تم تسليح عدد كبيرمن المستوطنين الإسرائيليين على مدى العقود الماضية، وكان السبب الأكثر شيوعا هو الدفاع عن النفس.^[7] ومع ذلك، بقي استخدام المستوطنين للأسلحة الناريّة حالات فردية متفرّقة في السنوات الأخيرة. ولكن منذ 7 أكتوبر، ارتفع عدد أعمال العنف المسلح الذي يرتكبه المستوطنون باستخدام الأسلحة النارية بشكل كبير. فقد قُتل تسعة فلسطينيين عزّل على أيدي مستوطنين إسرائيليين خلال هذه الفترة، بينما قتل خمسة آخرون إما على أيدي مستوطنين أوعلى أيدي قوات جيش الدفاع الإسرائيلي الموجودة في الموقع.

يعمل المستوطنون المسلحون بقدرات مختلفة، بدءاً من المدنيين المستقلين حاملي المسدسات إلى سكان المستوطنات العاملين كجزء من فرق الأمن المدنية والمستوطنون الجنود إما الأعضاء كتائب الدفاع المحليّة أو جنود في الجيش ذوي رتبة. وتقيِّم هذه الدراسة كل جماعة من مجموعات المستوطنين المسلحة المختلفة التي تمارس العنف ضد الفلسطينيين، مع التركيز على نشاطاتها منذ 7 أكتوبر. يشير مشروع بيانات مواقع النزاع المسلح وأحداثه ACLED إلى أن الوضع الأمني في الضفة الغربية أصبح متوتراً بشكل متزايد مع تزايد عدد المستوطنين المسلحين، وضبابية الفصل بين المستوطنين والجيش. على مدى العقود العديدة الماضية، تطورت الحركة الاستيطانية من فصيل صغير إلى مؤثّر كبير في المشهد الإسرائيلي. حيث يشغل أعضاؤها الآن مناصب رئيسية في الحكومة والجيش، ويمثل نفوذهم السياسي الكبير عقبة خطيرة أمام جهود السلام المستقبلية مع الفلسطينيين.

مستوطنون مدججون بالسلاح والأيديولوجيا

تم إنشاء المستوطنات الإسرائيلية بدايةً في وادي الأردن من قبل الحكومة الإسرائيلية بقيادة حزب العمل بعد احتلال الضفة الغربية عام 1967 لتكون بمثابة حاجز أمني شرقي لإسرائيل.^[8] كانت المستوطنات المنشأة خلال السنوات العشر الأولى من الاحتلال مجتمعات زراعية يسكنها في الغالب صهاينة علمانيون. كثّفت إسرائيل سياستها التوسعية، طوال فترة حكومة الليكود من 1977 إلى 1984، حيث أنشأت أكثر من 80 مستوطنة جديدة في الضفة الغربية. وكان العديد من هذه المستوطنات يقع على طول منطقة التلال الجبلية الوسطى التي تمتد من الشمال إلى الجنوب بكثافة سكّانية فلسطينية عالية. مع غالبية سكانية من الصهاينة المتدينون تدفعهم أيديولوجية استيطان الأرض كواجب ديني، وسعت إسرائيل بشكل علني إلى تحقيق هدف مقاطعة النمو الديموغرافي للفلسطينيين وترسيخ وجودها في جميع أنحاء الضفة الغربية.^[9] في حين تباطأت وتيرة إنشاء المستوطنات في السنوات اللاحقة – خاصة بعد توقيع اتفاق السلام لعام 1992 – ظهر أكثر من 100 بؤرة استيطانية غير شرعيّة للصهاينة المتدينون في جميع أنحاء الضفة الغربية منذ عام 1996.^[10] واليوم، يقيم ما يقدر بنحو500000 إسرائيليا^[11] في 147 مستوطنة و191 بؤرة استيطانية غير شرعية في المنطقة C من الضفة الغربية.^[12] علاوة على ذلك، تقع 10٪ من الضفة الغربية داخل الحدود البلدية للمستوطنات الإسرائيلية، والتي تشكل، إلى جانب المناطق المفتوحة الشاسعة التي تسيطر عليها المجالس الإقليمية للمستوطنات، ما يقرب من 40٪ من إجمالي المساحة في الضفة الغربية.^[13] ولا يزال وجود المستوطنات وتوسعها في الضفة الغربية مصدرا رئيسيا للتوتر والصراع وبؤرة اشتعال للعنف.

إن المستوطنات المنتشرة حول المناطق الفلسطينية المكتظة بالسكان تضخم المخاوف الأمنية إذ من الممكن أن تصبح أهدافاً محتملة لهجمات الجماعات المسلحة الفلسطينية أوالأفراد المسلحين (للاطلاع على المزيد، راجع دراسة مشروع بيانات مواقع النزاع المسلح وأحداثه ACLED حول) نشاط الجماعات الفلسطينية المسلحة في الضفة الغربية). سجل مشروع بيانات مواقع النزاع المسلح وأحداثه ACLED ما يقرب من 45 من وفيات المستوطنين المدنيين في الضفة الغربية منذ بدء جمع البيانات في عام 2016، ثلاثة منهم منذ 7 أكتوبر 2023. وعلاوة على ذلك، فإن وجود المستوطنات في عمق الضفة الغربية يتطلب وجودا كبيرا لقوات الأمن الإسرائيلية من أجل حمايتها، مما يؤدي إلى تصاعد التوترات والاشتباكات مع السكان الفلسطينيين. والأهم من ذلك أن المستوطنين غالبا ما يكونون أيضا مرتكبي أعمال عنف ضد الفلسطينيين، ولا سيما أولئك الذين يعيشون في مستوطنات أيديولوجية صهيونية دينية في عمق الضفة الغربية. تعتبر محافظات رام الله ونابلس والخليل – التي تضم أكبر عدد من المستوطنات الإسرائيلية الأيديولوجية والبؤر الاستيطانية غير المصرح بها ^[14]– مسرحاً لأعلى عدد من أعمال العنف التي جمعها مشروع بيانات مواقع النزاع المسلح وأحداثه ACLED في الضفة الغربية (راجع الخريطة أدناه).^[15]

Map - Political Violence in the West Bank 1 January 2016 - 24 May 2024

سجل مشروع بيانات مواقع النزاع المسلح وأحداثه ACLED أكثر من 5350 حادثة عنف في الضفة الغربية تورط فيها مستوطنون منذ بدء جمع البيانات في عام 2016. على مر السنين، قام المستوطنون باستهداف الفلسطينيين وممتلكاتهم بأشكال مختلفة. تراوحت هذه الاعتداءات من إلقاء الحجارة على الفلسطينيين وعلى منازلهم وسياراتهم إلى إشعال النار في المنازل والأعمال التجارية والمزارع والممتلكات الخاصة الأخرى. كما يتعرض الفلسطينيون لانتهاكات أخرى، من بينها قطع المستوطنين لأشجار الزيتون، وإلحاق الضرر بالبنية التحتية للمياه، وسرقة الماشية وقتلها وسوقها باستخدام وسائل مختلفة، مثل المسيّرات. ويشمل عنف المستوطنين أيضا ضرب المدنيين الفلسطينيين وإطلاق النار عليهم وقتلهم في أكثر السيناريوهات تطرفا. وبلغ العنف اليومي الذي يواجهه الفلسطينيون في الضفة الغربية مستويات قياسية جديدة منذ هجوم 7 أكتوبر.^[16] وفي الربع الأخير من عام 2023، تورط مستوطنون في الضفة الغربية في أكثر من 535 حادثة عنف – وهو أعلى مجموع فصلي في المنطقة يسجله مشروع بيانات مواقع النزاع المسلح وأحداثه ACLED (راجع الرسم البياني أدناه). وفقاً للأمم المتحدة، في ما يقارب نصف هجمات المستوطنين الموثّقة عام 2023، كانت القوات الإسرائيلية إما ترافق مرتكبي الهجمات أو تدعمهم.^[17]

وارتفع أيضا العنف بالأسلحة النارية الذي يمارسه المستوطنون مع عدم وجود إعلان أو ربط واضح بفرق الطوارئ الاستيطانية أو جيش الدفاع الإسرائيلي بأكثر من سبع مرات خلال هذه الفترة مقارنة بالربع السابق.^[18] ومنذ 7 أكتوبر، قام المستوطنون الإسرائيليون بحوالي 200 من أعمال العنف باستخدام الأسلحة النارية. وفي نحو 50 حالة أخرى، قام مستوطنون يحملون أسلحة بتهديد ومضايقة الفلسطينيين بأشكال أخرى خلال هذه الفترة.

وفي واحدة من أكثر الهجمات دموية، هاجمت مجموعة من المستوطنين المسلحين – ومعظمهم^[19]لم يكونوا جزءا من فرق الطوارئ الاستيطانية ولا جنود الاحتياط التابعين لجيش الدفاع الإسرائيلي، وفقا لمسؤولين إسرائيليين^[20] – قرية قصرة في 11 أكتوبر، بعد يومين من تهديدهم للفلسطينيين بالانتقام على وسائل التواصل الاجتماعي عقب هجوم حماس. بعد محاولتهم اقتحام منزل تحتمي فيه عائلة – بما في ذلك أطفال صغار – أطلق المستوطنون النار وقتلوا ثلاثة أفراد من جيران وصلوا إلى مكان الحادث للمساعدة.^[21] على الرغم من انخفاض عدد هجمات المستوطنين بين يناير ومايو 2024 مقارنة بذروتها في الربع الأخير من عام 2023، استمر عنف المستوطنين بلا هوادة. وفي منتصف أبريل، قتل المستوطنون ما لا يقل عن ثلاثة فلسطينيين على مدى أربعة أيام وأصابوا العشرات بأسلحة نارية عندما هاجموا في نفس الوقت نحو 10 قرى بين رام الله ونابلس بعد أن فُقد مستوطن إسرائيلي مراهق وعُثر عليه لاحقا ميتا إثر هجوم شنه فلسطيني.^[22]

قبل 7 أكتوبر، كان لدى حوالي150000إسرائيلي، بمن فيهم مستوطنون، ترخيص لامتلاك سلاح، وفقاً لوزارة الأمن القومي.^[23] إن ملكية الأسلحة الخاصة في المستوطنات الإسرائيلية أعلى بكثير مما هي عليه داخل إسرائيل، حيث أنّ 86 من أصل 100 بلدة لديها أكبر نسبة من حاملي تراخيص الأسلحة هي مستوطنات في الضفة الغربية. على سبيل المثال، حوالي ثلث البالغين في مستوطنات أدورا شمال غرب الخليل لديهم رخصة سلاح.^[24] وحتى قبل هجوم 7 أكتوبر، اعتبرت الحكومة الإسرائيلية أن المستوطنين يعيشون في منطقة ’خطرة‘ ومنحتهم أفضلية استخدام الأسلحة.^[25] لكن التقارير بينت أن هجوم حماس زاد وجدد اهتمام المزيد من المستوطنين للحصول على الأسلحة، حيث تقدم ميادين الرماية ومراكز التدريب في المستوطنات دورات تدريبية مرتين يومياً.^[26] قام وزير الأمن القومي إيتامار بن جفير – وهو مستوطن – بتخفيف اللوائح الخاصة بحيازة الأسلحة النارية بشكل كبير، بما في ذلك إتاحة المقابلات الهاتفية كبديل للتقييمات الشخصية للمتقدمين المؤهلين.^[27] بحلول مارس 2024، أعلن بن غفير أنه تم بالفعل إصدار 100000 رخصة سلاح جديدة منذ 7 أكتوبر.^[28] مع عدم وجود عدد واضح للتراخيص الممنوحة للمستوطنين في الضفة الغربية، فمن المتوقع أن عدد المستوطنين المدنيين المالكين لأسلحة قد ازداد في الأشهر الأخيرة.

الحرب التي شُنت على غزة من قبل حكومة اليمين المتطرّف في إسرائيل سمحت للمستوطنين المسلحين بزيادة وتيرة العنف ضد الفلسطينيين، من خلال تهديدهم بتوجيه أسلحتهم عليهم وإطلاق النار عليهم في عشرات الحالات.^[29] العديد من هذه الأحداث، شملت إطلاقات نار قاتلة، وحدثت بحضور جنود في جيش الدفاع الإسرائيلي. وفي إحدى اكثر الأحداث مأساويّة، استخدم المستوطنون الذخيرة القاتلة على فلسطيني واحد على الأقل كان في طريقه إلى عزاء بجنوب نابلس أثناء قيام الجنود الإسرائيليون بدوريتهم في الشارع بتاريخ 17 تشرين الأول/أكتوبر.^[30]

’فرق ميليشيا طوارئ‘ شبه عسكرية مع مرجعية مناطقيّة

علاوةً على العمليات التي يقودها المستوطنون بأنفسهم، تم تسجيل نسب مرتفعة في استخدام العنف من قبل المستوطنين المسلحين الذين غالباً ما يظهرون بالزي العسكري منذ 7 تشرين الأول/أكتوبر. فرق طوارئ المستوطنات^[31] — المعروفة بإسرائيل باسم kitat konenut^[32] — هي قوات شبه عسكرية مؤلفة من مقيمين مدنيين من المستوطنات والبؤر الاستيطانية، المدربة والمجهزة بأسلحة جيش الدفاع الإسرائيلي ويتم تعيينها من قبل المستوطنين.^[33] فرق الأمن المدنية ممكّنة في استخدام العنف وتأدية أعمال ذات طبيعة بوليسية أخرى مثل البحث والاعتقال. قبل كانون الأول 2023، تم إعطاء 2600 قطعة سلاح عسكري على الأقل للمستوطنين من قبل جيش الدفاع المدني، ويُعتقد أن العدد الحقيقي أكبر بكثير من هذا الرقم.^[34] هذه الفرق الشبه عسكرية، والتي أُسسِتْ في المستوطنات عام 1971 تم تعزيزها منذ 7 كانون الأول/ أكتوبر. منذ ذلك الوقت، وزّع الجيش عدد لا بأس به من الأسلحة الإضافية والذخائر، التي شملت آلافاً من المسدسات، وبنادق نصف آلية من نوع إم-16، وبنادق رشاشة إلى هذه الفرق.^[35] بالإضافة إلى ذلك، بالتنسيق مع الجيش الإسرائيلي ووزارة الأمني القومي، قامت المجالس الإقليمية بشراء المئات من البنادق الإضافية لقوات الأمن المدني بفضل تمويل المتبرعين من جميع أنحاء العالم.^[36]

وبرغم أن فرق الأمن المدنية تقوم بعملها تحت مسؤولية فرع القيادة الوسطى للجيش الإسرائيلي مع منحها صلاحيات دفاعية في حالات التهديد على الحياة حصراً، فالجيش الإسرائيلي لا يمتلك رقابة كاملة على نشاطاتهم.^[37] تم توثيق حالات عنف منفذّة من قبل أعضاء في فرق الطوارئ في السنوات السابقة. فعل سبيل المثال، بار يوسف — مستوطن عاقبته الولايات المتحدة، وله سوابق بارتكاب أعمال عنف ضد الفلسطينيين في السنوات السابقة^[38] — كان حائزاً على بندقية إم-16 من الجيش الإسرائيلي باعتباره عضواً بفرق خدمات الطوارئ في مستوطنة حلاميش.^[39]

بعد أحداث 7 تشرين الأول/أكتوبر، استغل أعضاء فرق الطوارئ الحالة العامة حيث بدأوا بالانخراط بأعمال العنف ضد الفلسطينيين مع تراخي كبير في القيود عليهم.^[40] حيث يقومون كثيراً بارتداء الزي العسكري لجيش الدفاع الإسرائيلي،^[41] مما يجعل تمييز الجناة المرتكبين للعنف أكثر صعوبةً في كثير من الأحيان. أشارت منظمة حقوق الإنسان ييش دين أن من يرتدون الزي الشبه عسكري من أعضاء فرق الأمن غالباً لا يرتدون الحذاء العسكري،^[42] تكشف أن أعضاء هذه الفرق يرتدون زيّاً عسكريا مختلفا بشكل أو باخر عن الزي العسكري لأفراد الجيش الإسرائيلي.^[43] في بعض الأحيان، يظهر أفراد فرق الطوارئ بالزي المدني على الرغم من حملهم للسلاح العسكري،^[44] مثل بندقية الإم-16 المقدمة من قبل الجيش الإسرائيلي والتي لا يمكن للمدنيين شرائها.^[45] غالباً ما تقود فرق الطوارئ سيارات ذات ضوء أصفر.^[46] فمنذ 7 تشرين الأول/أكتوبر، سجل مشروع بيانات مواقع النزاع المسلح وأحداثه ACLED عدة حوادث تضمنت عنفاً بتخطيط وتنفيذ مستوطنين بزي موحد ممن قد ينتمون لفرق الأمن المدني.

وقع بعض من هذه الأحداث حول مجتمعات الرعي التي هُجِّرَتْ جزئياً أو كلياً منذ 7 تشرين الأول/ أكتوبر. وفي الخليل، والتي هي هدف مستدام لعنف المستوطنين وموطن ثمانية من أصل 18 مجتمعاً للنازحين، يشير الصحفيون في تقاريرهم عن المنطقة إلى أن فرق دفاع الطوارئ تحكم المنطقة بحكم الأمر الواقع.^[47] فقد أُجبروا المقيمين في هذه المجتمعات الصغيرة على النزوح بعد عدة أعمال عنيفة تضمنت قدوم مستوطنين مسلّحين في منتصف الليل وبالزي الموحّد أحياناً، حيث يقومون بمضايقة وتهديد المقيمين بالقتل إذا لم يغادروا. أكثر من نصف أحداث أو تهديدات العنف المرجح تنفيذها من قبل أمن الطوارئ والتي جمعها مشروع بيانات مواقع النزاع المسلح وأحداثه ACLED تم تسجيلها في الخليل، حيث تعرض المدنيون للعنف أيضاً على يد عسكر المستوطنات بزيهم الرسمي (راجع الخريطة أدناه).

فعلى سبيل المثال، تم تهجير 50 شخصاً في خربة الرثيم بسبب الهجمات المتكررة من قبل المستوطنين المسلحين، مرتديين الزي العسكري في بعض الأوقات. وفي حدثٍ آخر، أجبر خمس مستوطنين مسلحين مقنعين بالزي العسكري الموحد أربعة أسر على العيش في خيمة واحدة، حيث قاموا بجر عجوز غير قادر على المشي وبتهديد الأهالي بقتلهم بالسلاح إذا لم يغادروا المنطقة.^[48] وفي مكتل مسلّم، تم تهجير عائلة مكونة من 8 أشخاص بعد أن قام خمسة مستوطنين مقنعين بالزي العسكري بضرب رب العائلة على رأسه ووجهه ببندقية، مما أجبر العائلة على المغادرة في اليوم ذاته.^[49] وفي مجتمعات أخرى في المنطقة تم الإبلاغ عن خطر التهجير بسبب عنف المستوطنين، حيث كانوا عرضةً للخطر من قبل فرق طوارئ الأمن. في 12 من تشرين الثاني/ نوفمبر، قام سبعة رجال مقنعين على الأقل، وكان بعضهم مرتديين للزي الرسمي الموحد، بتخريب السيارات باستخدام الهراوات، وقاموا بإفراغ مخيمات مجتمع قرية خربة التيران، وقاموا بأمر جميع المقيمين بالتجمع في خيمة واحدة، وهددوهم بالقتل إذا لم يغادروا خلال 24 ساعة.^[50]

كتائب الجيش الإسرائيلي الأكثر تعصباً

بتأثير هجوم حماس، قام الجيش الإسرائيلي بتجنيد ما يسمى بكتائب الدفاع المحلية في الضفة الغربية على نطاق واسع من خلال تسريع تجنيد أكثر من 5500 مستوطن كجنود احتياط.^[51] إن فكرة تأسيس وحدات احتياطية ذات طبيعة مجتمعيّة اجتماعية أو محلية — المعروفة باسم Hagmar بالعبرية — تعكس الاستراتيجية الأمنية الإسرائيلية القائمة منذ فترة طويلة. فمنذ تأسيسها، قامت إسرائيل بعمليات تحت مفهوم الحاجة لـ ’عمق استراتيجي،‘ بسبب عدد سكانها القليل والموارد المحدودة في حال حصارها من قبل قوّات معادية. مع أخذ هذه الظروف بعين الاعتبار، يعتبر تجنيد المستوطنين المقيمين في هذه الكتائب الإقليمية ضرورياً بالنسبة لإسرائيل لمواجهة التحديات القائمة حالياً فيما يخص الأمن، مما يتيح للقوات العسكرية النظامية التركيز على مواجهة التحديات الأمنية في نطاق أكبر. بعد بداية الحرب في غزة، توسعت كتائب الدفاع المناطقية في الضفة الغربية خمسة أضعاف.^[52] الهدف الأساسي لهذه الوحدات هو حماية المستوطنين والمدن بينما أمر فرع القيادة الوسطى لجيش الدفاع الإسرائيلي الألوية القتالية بإعادة الانتشار على الجبهتين الجنوبية والشمالية لإسرائيل. وبامتلاء العديد من ألوية الدفاع المناطقية في كثير من الحالات بمستوطنين من اليمين المتطرّف، كانت هناك زيادة واضحة في العنف و المضايقات ضد الفلسطينيين في الأشهر الأولى بعد 7 أكتوبر/ تشرين الأول.^[53]

تظهر الروايات من الميدان أن المستوطنين الجنود القائمين بمهام الاحتياط أكثر ميلاً لاستخدام العنف مقارنة بجند الاحتياط والجنود النظاميين الآخرين. فهم غالباً ما ينخرطون في أعمال التهديد و العنف، وتدمير الممتلكات، كما قاموا أحياناً بعمليات دون تصريح مسبق من الجيش الإسرائيلي.^[54] ومع تواجد العديد من جنود الاحتياط المستوطنين على الحواجز التي زاد عددها بعد7 تشرين الأول/ أكتوبر بدلاً من الجنود النظاميين في مناطق مختلفة من إسرائيل، أصبحت الحياة اليومية للفلسطينيين الذين يعيشون بقرب المستوطنات والبؤر الاستيطانية أكثر صعوبة، تحديداً في أعقاب هجوم حماس.^[55]

نتيجة لمحدودية التقارير، لا يمكننا دائماً أن نحدد أياً من وحدات الجيش الإسرائيلي تورطت في حادثة معينة. وعموماً، وصل عدد الأحداث العنيفة التي تضمنت استهداف الجنود الإسرائيليين للمدنيين الفلسطينيين إلى أعلى مستوياتها بحسب مشروع بيانات مواقع النزاع المسلح وأحداثه ACLED في الربع الأخير من عام 2023 — حيث تضاعف ستة مرات مقارنة بالربع الثاني (راجع الرسم البياني أدناه). علاوةً على ذلك، بلغ عدد الحالات التي قام فيها الجيش الإسرائيلي باستخدام القوة القاتلة وأسفرت عن مقتل فلسطينيين عزّل خلال أعمال الشغب رقماً غير مسبوق، مع أكثر من 90 واقعة أسفرت عن مقتل ما يقارب 110 أشخاص ما بين تشرين الأول/ أكتوبر وكانون الأول/ ديسمبر 2023.

وبينما تقدم هذه الأرقام الصّورة العامة للحالة الأمنية المتوترة بعد هجوم حماس، هناك عدد من الروايات الموثّقة لانخراط كتائب الدفاع المحليّة في أعمال العنف. فمثلاً، في 16 أكتوبر عام 2023 نفَّذ مستوطنون من كتائب الدفاع المحلي عمليةً غيرَ مصرّح بها في خربة سوسيا جنوب مدينة الخليل، حيث دمروا ممتلكاتٍ ومحاصيلَ يملكُها فلسطينيون.^[56] وفي نفس المنطقة، اعتدى مستوطنون مسلحون بالزي العسكري بالضرب على رجلين في 28 أكتوبر، بعد الهجوم على منزلِ عائلتهم، وتهديدهم بالقتل إذا لم يغادروه. أفاد الشهود بأن الرجال بالزي العسكري هم أعضاءٌ بكتائبِ الدفاعِ المحلي.^[57] وفي واقعة قتل أُخرى، أردى جنديٌ يخدمُ بكتائب الدفاع المحلي العاملة بالقرب من مُستوطنةِ إلعازر جنوب مدينة القُدس شيخاً فلسطينياً لا يُمثل أي تهديدٍ أثناء عبوره نقطةِ تفتيشٍ.^[58] وفي 12 نوفمبر، دخل جُنديا احتياطٍ من كتائب الدفاع المحلي مدرسةً بقرية التواني دون سببٍ واضح، حيث مزقوا علماً، وأثاروا الفزع بين السُكان المحليين.^[59] وفي 8 ديسمبر، نهب 21 جُندي احتياطٍ بكتائب الدفاع المحلي العديد من المنازل ودمروها، وكذلك المدرسة بقرية خلة الضبع، واعتدوا بعُنفٍ على خمسةِ فلسطينيين،^[60]وسلبوا الأموالَ والممتلكات الثمينة الأُخرى.^[61]

أدَّت حوادث العنف اللاحقة المتزايدة التي ارتكبها جنود كتائب الدفاع المحلي، وجيش الدفاع الإسرائيلي إلى فتح العديد من التحقيقات، التي أدَّت إلى قصر عمليات الكتائب على المستوطنات حصراً. بحلول مايو عام 2024، انخفض عدد جنود كتائب الدفاع المحلي تدريجياً إلى 1000.^[62] ولكن استناداً إلى العلاقة الإشكالية بين المستوطنين وجيش الدفاع الإسرائيلي في الضفة الغربية التي بدأت منذ عدة عقودٍ قبل تفاقم الأزمة الحالية، فمن المُرجح أن يستمرالعنف الذي يمارسنه مستوطنون جنود بطريقةٍ أو بأخرى.

قبل الأزمة الحالية، كان نشر ست كتائب من مُشاة في الضفة الغربية والتي تتحد ضمن إطار لواء كفير في عام 2005 مثالاً على عدم وضوح الحدود بين المستوطنين والجنود. بتخصصهم في عمليّات مكافحة التمرّد وحرب المدن كان العديد من جنود هذه الكتائب طلاباً سابقين في المدارس الدينيّة أومستوطنين. أُسست كتيبة نيتسح يهودا (المعروفة سابقاً بكتيبة نحال حريدي) لتتماشى مع احتياجات الجنود اليهود الأرثوذكس المتطرفين، ولتعمل وفق القوانين الدينية الحاخامية الصارمة. ضمت هذه الكتائب أيضاً العديد من المستوطنين من المعسكر الديني الوطني الذين فضلوا أداء الخدمة في تلك البيئة الدينية. شمل ذلك شباب التلال، أكثر الجماعات تطرفاً وعنفاً في حركة الاستيطان.^[63] واجه لواء كفير منذ تأسيسه اتهاماتٍ عديدةً حول انتهاكات حقوق الإنسان ضد الفلسطينيين. وبشكل واضح، تسبب جنود كتيبة نيتسح يهودا في مقتل رجل فلسطيني أمريكي يبلغ من العمر 78 عاماً، يُدعى عُمر أسعد، الذي توفى بعد تركه مُقيداً في البرد بقرية جلجليا شمال مدينة رام الله في يناير عام 2022.^[64] في يناير عام 2023، أُعيد نشر الكتيبة في مرتفعات الجولان، في خطوة لتهدئة النقد المُتزايد ضد سلوك جيش الدفاع الإسرائيلي، كما تم نشرها منذ ذلك الحين في قطاع غزة.^[65]

مثالٌ آخر على تجنيد جيش الدفاع الإسرائيلي للمستوطنين المتطرفين من شباب التلال في السنوات الأخيرة هي وحدة حدود الصحراء (المُسماة بسفر حميدبار بالعبرية). أقر جيش الدفاع الإسرائيلي بتجنيد هؤلاء المستوطنين الشباب، مع حمل بعضهم لملفات جنائية، وذلك بجهودٍ مُشتركةٍ مع زعماء حركة الاستيطان ’لتوجيه طاقاتهم نحو سلوكٍ أكثر انضباط وقانونية.‘^[66] ينحدر بعض هؤلاء الشباب من بؤر استيطانيّة رعوية غير شرعية، تصدرت العنف في السنوات الأخيرة.^[67] تورطت الوحدة في حالاتٍ عديدةٍ موثقة من العنف ضد الفلسطينيين منذ تأسيسها عام 2020.^[68] في آخر حادثة في 12 أكتوبر، أساء جنودٌ من وحدة حدود الصحراء معاملة الفلسطينيين والنُشطاء الإسرائيليين، بالتعرية، والضرب المُبرح، والتبول عليهم، وإطفاء السجائر في أجسادهم، ومحاولة انتهاك أحد الضحايا جنسياً.^[69] تعرَّف الشهود الفلسطينيون في الأماكن القريبة على بعض الجنود بأنهم من شباب التلال. أوقف جيش الدفاع الإسرائيلي عمل الوحدة عقب تلك الحادثة.

تضاؤل الآمال في إحلال السلام مع نهج عدواني متزايد

بمزيجٍ من جرائم العنف التي ارتكبها مستوطنون مُسلحون من تلقاء أنفسهم، وفي حضور الجنود أحياناً، وفِرَق أمن المستوطنات بزيٍ عسكريٍ جزئي مراراً، بالإضافة إلى جنود مستوطنون، أصبح من العسير التمييز بينهم. فالخطوط الفاصلة بين المستوطنين والجيش غير واضحة على نحوٍ مُتزايد، والتباين بين المعتدين المدنيين وأجهزة الدولة الإسرائيلية يتلاشى إلى أبعد من ذلك. إلى جانب عدم الوضوح المادي للحدود الفاصلة بين المستوطنين والجنود، فهناك أيضاً انطماس ثقافي للحدود بين جيش الدفاع الإسرائيلي والمستوطنين.^[70] استناداً إلى المقابلات التي أُجريت مع 1000 جندي، سلَّطت منظمة كسر الصمت -وهي منظمة إسرائيلية غير حكومية- أسسها قدامى المحاربين بجيش الدفاع الإسرائيلي الضوء على ’العلاقة الوثيقة للغاية‘ بين جيش الدفاع الإسرائيلي والمستوطنين.^[71] مع وجود العديد من وحدات جيش الدفاع الإسرائيلي المتمركزة داخل أو بجوار المستوطنات، يستضيف المستوطنون الجنودَ على نحوٍ مُنتظم في منازلهم، ويقدمون لهم الطعام، والوجبات الخفيفة، والمشروبات الساخنة، ويحتفلون بالسبت معاً، أي أنهم أصبحوا كالعائلات للجنود.^[72] تُشير إفادات العديد من المحاربين القُدامى بجيش الدفاع الإسرائيلي إلى أن المستوطنين استخدموا معارفهم الشخصية لتعزيز أيديولوجيتهم السياسية، وتشجيع الجنود على معاملة الفلسطينيين بوحشية، والتساهل مع المستوطنين الذين يخرقون القانون. علاوةً على ذلك، ومن خلال منسقي الأمن المدنيين في المستوطنات، يقوم المستوطنون برسم السياسة العملياتية لجيش الدفاع الإسرائيلي بتوفير خطوط توجيهية للمستوطنات، مثل تحديد مناطق المستوطنات. كما يقومون بتحديد المناطق المحظور على الفلسطينيين دخولها، والمشاركة في عمليات اتخاذ القرار، وقد يأمرون الجنود أحياناً.^[73]

بالإضافة إلى تأثير العسكرة المُتزايدة للمستوطنين، فإن الحكومة الإسرائيلية الحالية -المكونة من ائتلاف يتضمن أفراداً من المستوطنين مثل بين غفير وسموتريتش- بدأت سياساتٍ لتغيير أجهزة أمن الضفة الغربية. ينطوي أحد التغييرات الجوهرية على نقل الصلاحية حول الإدارة المدنية من من فرع القيادة الوسطى لجيش الدفاع الإسرائيلي إلى وزارة المالية تحت سُلطة سموتريتش. سوف يؤدي هذا الانتقال إلى تخفيض قدرة الإدارة المدنية في تقديم الخدمات كأداة فعالة في السلطة الناعمة، والتي لطالما لعبت دوراً فعالاً مع السلطة الفلسطينية في الجوانب الإدارية الخاصة بالفلسطينيين في المنطقتين C وB، حيث تفتقد السُلطة الفلسطينية للإدارة والقوة الأمنية. يتناقض هذا النهج مع وحدة القيادة طويلة الأمد التي تمتع بها فرع القيادة الوسطى حتى الآن في الضفة الغربية.

علاوةً على ذلك، فقد خطط ائتلاف الحكومة الإسرائيلية الحالي لإخضاع شرطة حدود الضفة الغربية لوزارة الأمن الوطني التي يرأسها بين غفير. هذه الخطوة ستقطع ارتباط عمليات شرطة الحدود مع فرع القيادة الوسطى، وتُمزق هيكل الإدارة المُوحد اللازم لترابط عمليات الأمن في الضفة الغربية. قد تؤثر النتائج طويلة الأمد على تجنيد، ومبادئ، وجميع أنشطة عمليات وحدات شرطة الحدود المُخصصة للضفة الغربية. تهدد هذه التحركات بتقويض الآليات الأمنية القائمة، التي لطالما كانت حاسمة في إدارة التوترات، والحفاظ على الوضع الراهن في الضفة الغربية منذ عام 1967.

لأكثر من عقدٍ من الزمان، رأي العديد من المراقبين أن حل إقامة دولتين غير واقعي؛ بسبب حقيقة التوسع الاستيطاني على الأرض. ومع ذلك، فإن المدى غير المسبوق للعنف المستمر قد أقنع العديد من المحللين والحكومات بأن إحياء تلك الرؤية أمرٌ ضروري.^[74] لذا، فإن حل إقامة دولتين قد أُعيد طرحه على الأقل في المحادثات الدولية، واحتل موقعاً رئيسياً في جميع المُحادثات الدولية المتعلّقة بـ ’اليوم التالي‘ لانتهاء الحرب في غزة. وبينما تعتمد حكومة نتنياهو بقوةٍ على أحزاب اليمين الدينية المُتطرفة من أجل بقائها، ومع عدم استحسان المزاج العام الإسرائيلي لكيان الدولة الفلسطينية؛^[75] فقد لا يتيسر الانتقال من حالة الاشتباك الحالية إلى خطةٍ قابلةٍ للتطبيق من أجل تجديد محادثات السلام في القريب العاجل.

ومن ناحية أُخرى، فقد أظهر هجوم حماس أن (إدارة النزاع) لن تضمن أمن المواطنين الإسرائيليين، وقد يكون هناك إدراك في المُستقبل أن الوضع الحالي للاحتلال غير مُستدام.^[76] سوف يتطلب الأمر على الأرجح تغييراتٍ سياسية، وقيادةً جديدةً لكلا الطرفين، وضغطاً خارجياً شديداً من الولايات المتحدة؛ من أجل الوصول إلى أي شكل من أشكال التسوية في المُستقبل. ولكن حتى في ظل السيناريو المتفائل الذي قد يشهد إحياء محادثات السلام في مرحلة غير معروفة في المستقبل، تُشير التطورات الحالية إلى أن الحكومة الإسرائيلية ستواجه تحدياتٍ خطيرة في فك ارتباط وإجلاء ما لا يقل عن 200000 مستوطن أيديولوجي يعيشون داخل الضفة الغربية. ومن المرجح أن تقاوم حركة المستوطنين المتزايدة القوة والمسلحة تسليحاً جيداً الحكومة، ولا يمكن حتى استبعاد احتمالية نشوب حرب أهلية.^[77] لكن في الوقت الحالي، سيستمر الفلسطينيون في الضفة الغربية في تحمل وطأة العنف الذي يرتكبه مستوطنون بجرأة متصاعدة، وبصلات وثيقة بالسياسة والجيش.

^[1]سايمون لويس، ’الولايات المتحدة تفرض عقوبات على حليف للوزير الإسرائيلي، بسبب تمويله لمستوطنين، رويترز، 19 أبريل 2024

^[2]تايمز أوف إسرائيل، ’الولايات المتحدة تؤجل فرض العقوبات على وحدة ’نيتسح يهودا‘ التابعة للجيش الإسرائيلي بسبب انتهاكات الحقوق في الضفة الغربية‘، 26 أبريل 2024

^[3]يعقوب ماجد، ’المملكة المتحدة تنضم إلى الاتحاد الأوروبي في معاقبة جماعة ’لاهافا‘ المتعصبة والمستوطنين المتطرفين‘، تايمز أوف إسرائيل، 3 مايو 2024

^[4]الجزيرة، ’كندا تفرض عقوبات على مستوطنين إسرائيليين بينما ترتفع وتيرة الهجوم على الفلسطينيين‘، 16 مايو 2024

^[5]يولاند نيل، ’المخاوف الفلسطينية ترتفع وسط تصاعد هجمات المستوطنين الإسرائيليين‘، أخبار بي بي سي، 28 أغسطس 2023

^[6]بتسليم، ’النقل الإجباري لمجتمعات الفلسطينيين المنعزلة والعائلات في المنطقة C بذريعة حرب غزة، 17 نيسان/أبريل 2024

^[7]منظمة العفو الدولية،-–تقرير منظمة العفو الدولية يدعو الجماعات الفلسطينية المسلحة إلى وقف قتل المدنيين، 11 يوليو 2002

^[8]تايمز أوف إسرائيل،– رئيس العمل: ’مستوطنات وادي الأردن تضمن الأمن‘، 19 أكتوبر 2017

^[9]شاؤول أرئيلي، ’مستوطنات الضفة الغربية‘، منتدى السياسة الإسرائيلية، 2022

^[10]بيانات مستوطنات السلام الآن، المشاركة مع مشروع بيانات مواقع النزاع المسلح وأحداثه ACLED في يناير 2021، راجع، السلام الآن ’قائمة المستوطنات‘، 2023

^[11]أسوشيتد برس، ’زيادة عدد المستوطنين في الضفة الغربية بنسبة 3٪ تقريباً في عام 2023 – تقرير‘، 12 فبراير 2024

^[12]السلام الآن، ’عدد السكان‘، 2024، تم الاطلاع عليه في 27 مايو 2024

^[13]بتسيلم، ’المستوطنات‘-، 16 يناير 2019

^[14]بيانات مستوطنات السلام الآن، المشاركة مع مشروع بيانات مواقع النزاع المسلح وأحداثه ACLED في يناير 2021، راجع، في يناير 2021، راجع،السلام الآن، ’قائمة المستوطنات‘، 2023

^[15]باستثناء القدس الشرقية، التي ضمتها إسرائيل رسمياً ولا تخضع للقانون العسكري.

^[16]تايمز أوف إسرائيل، 2023هي السنة ’الأكثر عنفاً‘ لهجمات المستوطنين في الضفة الغربية، وفقاً لهيئة الرقابة،‘ 1 يناير 2024

^[17]مفوض الأمم المتحدة السامية لحقوق الإنسان، ’حالة حقوق الإنسان في فلسطين وغيرها من الأراضي العربية المحتلة‘، 1 شباط/فبراير 2024

^[18]غير أنه لا يمكن استبعاد أن تكون لفرادى المستوطنين صلات غير معلنة بفرق الطوارئ أو جيش الدفاع الإسرائيلي

^[19]ومع ذلك، ورد أن فردا واحدا على الأقل من فرقة الطوارئ التابعة لمستوطنة انضم إلى الحشد وأطلق النار مما أدى إلى إصابة رجل بعمر 28 عاما؛تقرير مجلس حقوق الإنسان التابع للأمم المتحدة، ’المستوطنات الإسرائيلية في الأرض المحتلة، بما فيها القدس الشرقية، وفي الجولان السوري المحتل‘، 1 فبراير 2024

^[20]نيلو تبريزي، وآخرون، ’المستوطنون يقتلون مراهقاً فلسطينياً. القوات الإسرائيلية لم توقف ما يحدث‘، واشنطن بوست، 9 يناير 2024

^[21]زينا الصيفي، بيكي أندرسون، وكريم خضر، ’الصراع في غزة يمتد إلى الضفة الغربية حيث تخلف هجمات المستوطنين والاشتباكات عشرات القتلى الفلسطينيين‘، سي إن إن، 19 أكتوبر 2023

^[22]بي بي سي نيوز، ’اعتقال فلسطيني بسبب مقتل صبي إسرائيلي أثار هياج المستوطنين‘، 22 أبريل 2024

^[23]آرون بوكسرمان و تاليا مينسبرغ، ’ارتفاع ملكية السلاح الخاصة بعد هجمات حماس‘ نيويورك تايمز، 15 كانون الثاني/ديسمبر 2023

^[24] جوش برينير، ’أظهرت بيانات جديدة أن مستوطني الضفة الغربية هم ذوي النسبة الأعلى لمالكي السلاح‘هآريتز، 30 كانون الثاني/يناير 2024

^[25] جيلي كوهين، ’إسرائيل ستقوم بمنح تفضيلات للمستوطنين في ترخيص السلاح‘ هآريتز، 14 نيسان/أبريل 2011

^[26] كلير باركر، وآخرون، ’إسرائيل تريد للمدنيين أن يتسلحوا. طلبات السماح بحمل السلاح في ارتفاع،‘ واشنطن بوست،9 كانون الثاني/ديسمبر 2023

^[27] آرون بوكسرمان و تاليا مينسبرغ ’ارتفاع ملكية السلاح الخاصة بعد هجمات حماس‘ نيويورك تايمز، 15 كانون الثاني/ديسمبر 2023

^[28] ريتشل فينك، ’وزير الأمن القومي اليميني الإسرائيلي يحتفل بتوزيع 100 ألف رخصة سلاح منذ 7 تشرين الأول/أكتوبر،‘هآريتز، 19 آذار/مارس 2024

^[29] بيتر بيومونت، ’لأمم المتحدة تطالب بوضع حد لدعم القوات الإسرائيلية لهجمات المستوطنين على فلسطينيي الضفة الغربية،‘ ذا غارديان، 16 نيسان/أبريل 2024

^[30] زينة سيفي، وبيكي أندرسون وكريم خضير، ’الصراع في غزة يمتد إلى الضفة الغربية مع احتدام هجمات واشتباكات المستوطنين التي أدت لوفاة عدة فلسطينيين،‘ سي إن إن، 19 تشرين الأول/أكتوبر 2023

^[31]وهي معروفة أيضاً بفرق الرد السريع، وفرق الأمن المدني، وفرق الرد الأولي، وفرق الدفاع عن المجتمع.

^[32] أنس أمبري، ’ربط مستوطن في الربع الأرمني بمجموعة مسؤولة عن عمليات إخلاء الفلسطينيين،‘العربي الجدد، 8 كانون الأول/ديسمبر2023

^[33] ييش دين، ’منطقة دون قانون: انتقال أعمال الشرطة والأمن إلى المنسقين الأمنيين المدنيين في المستوطنات وبؤر الإستيطان،‘17 أيلول/سبتمبر 2014

^[34] يانيف كوبفيش، ’انسحاب سلاح الجيش الإسرائيلي بعيداً عن المجتمعات المحاذية لغزة في السنوات الأخيرة، والمستوطنين المسلحين في الضفة الغربية يقدرون بالآلاف،‘ هآريتز، 20 تشرين الأول/أكتوبر 2023

^[35] يانيف كوبفيش، ’الجيش الإسرائيلي يفكر بتسليح المستوطنين في الضفة الغربية بصواريخ مضادة للدبابات،‘هآريتز، 24 كانون الثاني 2024

^[36] جيرمي شارون، ’سيتم توزيع 300 بندقية هجومية لفرق الأمن المدني،‘ تايمز إسرائيل، 24 تشرين الأول/أكتوبر 2023

^[37] يانيف كوبفيش، ’باستمرار الحرب على غزة، المستوطنون الإسرائيليون يهاجمون الفلسطينيين ويفرضون واقعاً جديداً في الضفّة الغربية،‘ هآريتز، 13 تشرين الثاني 2023

^[38] تايمزأوف إسرائيل ’معاقبة المستوطنين المسؤولين عن الهجمات المتكررة على الفلسطينيين من قبل الولايات المتحدة، بعد أن طردوا العديد من الفلسطينيين من أراضيهم،‘ 14 آذار/مارس 2024

^[39] هاجر شيزاف، ’هذا المستوطن يحيل حياة الفلسطينيين جحيماً على الأرض، ببندقيات الام-16 وامتيازات اليهود‘ هآريتز، 7 آب/أغسطس 2023

^[40]غيدون ليفي وأليكس ليفاك، ’محو 18 مجتمع من رعاة المشاة الفلسطينيين في الضفة الغربية. وقد يكون هذا التالي،‘ هآريتز، 18 أيار/مايو 2024

^[41] جدعون ليفي وأليكس ليفاك، ’نقل السكان بذريعة الحرب: زيارة للأرض المتروكة لميليشيات المستوطنين،‘هآريتز، 18 تشرين الثاني/نوفمبر2023

^[42] ييش دين، ’ملخص لعام 2023 لموسم حصاد الزيتون،‘ 1 شباط /فبراير 2024

^[43] X, @basel_adra28 January 2024

^[44] Youtube, @Migdal Oz donations, ‘The Migdal Oz emergency rapid response unit,’ 19 December 2023 ؛

YouTube @Rescuers without Borders, ‘Givat Ze’ev’s Kitat Konenut,’ YouTube, 19 December 2023

^[45] جيرمي شارون، ’سيتم توزيع 300 بندقية هجومية لفرق الأمن المدني،‘ تايمز أوف إسرائيل، 24 تشرين الأول/أكتوبر 2023

^[46] غيدون ليفي وأليكس ليفاك، ’نقل السكان تحت غطاء الحرب: زيارة للأرض المتروكة لميليشيات المستوطنين،‘هآريتز، 18 تشرين الثاني/نوفمبر 2023

^[47] غيدون ليفي وأليكس ليفاك، ’نقل السكان تحت غطاء الحرب: زيارة للأرض المتروكة لميليشيات المستوطنين،‘هآريتز، 18 تشرين الثاني/نوفمبر 2023

^[48] هيومن رايتس ووتش، ’الضفة الغربية: إسرائيل مسؤولة عن ارتفاع عنف المستوطنين،‘ 17 نيسان/أبريل 2024

^[49] بتسليم، ’النقل الإجباري لمجتمعات الفلسطينيين المنعزلة والعائلات في المنطقة C بذريعة حرب غزة، 17 نيسان/أبريل 2024

^[50] جدعون ليفي وأليكس ليفاك، ’نقل السكان بذريعة الحرب: زيارة للأرض المتروكة لميليشيات المستوطنين،‘هآريتز، 18 تشرين الثاني/نوفمبر 2023

^[51] هاجر شيزاف، ’تجنيد الجيش الإسرائيلي وتسليح آلاف المستوطنين. قصص عنفهم تتراكم،‘ هآريتز، 17كانون الثاني/ يناير 2024

^[52] هاجر شيزاف، ’الجيش الإسرائيلي يجنّد ويسلّح آلاف المستوطنين. قصص عنفهم تتراكم،‘ هآريتز، 17 كانون الثاني/ يناير 2024

^[53] جيوف برامفيل، ’المستوطنون الإسرائيليون يحرسون الضفة الغربية. الفلسطينيون يقولون أن هذا زاد العنف سوءاً،‘إن بي آر، 19 شباط/فبراير 2024

^[54] هاجر شيزاف، ’الجيش الإسرائيلي يجنّد ويسلّح آلاف المستوطنين. قصص عنفهم تتراكم،‘ هآريتز، 17 كانون الثاني/ يناير 2024

^[55] اليانور بريدسلي،’المستوطنون الإسرائيليون يصعّدون الهجمات على المزارع الفلسطينية، ويزيدون عدد المواقع الإسرائيليّة في الضفة الغربية ،‘ إن سي بي آر، 23 آذار/مارس 2024

^[56] هاجر شيزاف لهآرتس في 17 يناير عام 2024:’ الجيش الإسرائيلي يجنّد و يسلّح الآلاف من المستوطنين. قصص عنفهم تتراكم،‘ هآريتز، 17 كانون الثاني/ يناير2024

^[57] جيريمي شارون لتايمز أوف إسرائيل، في 16 نوفمبر عام 2023: ’العنف والتضييق ضد مئات الفلسطينيين؛ يتسبب في هجرهم لقراهم في الضفة الغربية‘

^[58] هاجر شيزاف وجاك خوري لهآرتس في 21 مارس عام 2024:’جندي احتياط إسرائيلي يقتل رجلاً فلسطينياً بعمر 62 عاماً، دون أن يسبب أي تهديدٍ‘

^[59] جيانلوكا باكياني لتايمز أوف إسرائيل في 13 نوفمبر عام 2023:’طرد جنديي احتياط بجيش الدفاع الإسرائيلي؛ لدخولهم مدرسة فلسطينية‘

^[60] حركة التضامن الدولية في 8 ديسمبر عام 2023: ’ مستوطنون أو جنود إسرائيليون يختطفون فلسطينياً، ويدمرون وينهبون ممتلكاتٍ في قرية خلة الضبع‘

^[61] هاجر شيزاف، ’الجيش الإسرائيلي يجنّد ويسلّح آلاف المستوطنين. قصص عنفهم تتراكم،‘ هآريتز، 17 كانون الثاني/ يناير2024

^[62] بار بيليج، هآرتس في 1 مايو عام 2024: ’الجيش الإسرائيلي يخفّض عدد جنود حراسة مستوطنات الضفة الغربية‘

^[63] أنشيل بفايفر، هآرتس في 17 فبراير عام 2022: ’هذه أحد أكبر الهزائم الداخليّة، والإخفاقات الوحشية لإسرائيل‘

^[64] الجزيرة في 14 يونيو عام 2023:’لقوات الإسرائيلية م تتلقَّ أي اتهاماتٍ في مقتل الفلسطيني الأمريكي‘

^[65] عديلة سُليمان ونيها مسيح، واشنطن بوست في 22 أبريل عام 2024: ’ما هي كتائب نيتسح يهودا الإسرائيلية؟، وكيف استطاعت مجابهة انخفاض معونات الولايات المتحدة؟‘

^[66] جيريمي شارون لتايمز أوف إسرائيل في 20 ديسمبر عام 2023: ’جيش الدفاع الإسرائيلي يوقف عمليات وحدة (شباب التلال) نتيجة العنف ضد الفلسطينيين‘

^[67] جيريمي شارون لتايمز أوف إسرائيل في 20 ديسمبر عام 2023: ’جيش الدفاع الإسرائيلي يوقف عمليات وحدة (شباب التلال) نتيجة العنف ضد الفلسطينيين‘

^[68] ثور شرودر ولوكاس باريولت، شبيغل في 1 نوفمبر عام 2023: ’كيف يُجلي المستوطنون المتطرفون الفلسطينيين في الضفة الغربية‘

^[69] هاجر شيزاف، هآرتس في 21 أكتوبر عام 2023: ’حروق سجائر، وضرب، والشروع بالاعتداء الجنسي: مستوطنون وجنود يسيئون معاملة الفلسطينيين‘

^[70] ياجيل ليفي لميدل إيست بوليسي عام 2011:’الجيش الإسرائيلي: حبيس المجتمع الديني‘

^[71] كسر الصمت عام 2016: ’دراسة وضعية لتأثير العلاقات بين المستوطنين وجنود جيش الدفاع الإسرائيلي

في الضفة الغربية‘

^[72] جوناثان كوك لذا ناشيونال في 8 أكتوبر عام 2018:’كسر الصمت عن الاحتلال الإسرائيلي في الخليل‘

^[73] كسر الصمت عام 2017: ’القيادة العُليا: يُسيطر المستوطنون على إدارة جيش الدفاع الإسرائيلي في الضفة الغربية‘

^[74] المجلس الأوروبي في 26 أكتوبر عام 2023: ’استنتاجات المجلس الأوروبي بشأن الشرق الأوسط في 26 أكتوبر عام 2023‘; كريستينا باشين، تشاتام هاوس في 21 مارس عام 2024: ’لدى دول الخليج القوة لإعادة إحياء حل إقامة دولتين‘; مارتن إنديك، فورين أفيرز في 20 فبراير عام 2024: ’البعث الغريب لحل الدولتين‘; ليوني تشاو فنغ للجارديان في 10 فبراير عام 2024: ’حل الدولتين: اقتراح بايدن الأحدث لحل الصراع بين إسرائيل وغزة‘

^[75] إيان بارميتر حول الصراع الإسرائيلي الفلسطيني، ’هل حل الدولتين ميت حالياً؟‘ ذي كونفرسيشن في 28 يناير عام 2024

^[76] ألون بينكاس، هآرتس في 16 نوفمبر 2023: ’حل الدولتين للصراع الإسرائيلي الفلسطيني غير قابل للتنفيذ حالياً‘

^[77] ديفيد إغناتيوس لواشنطن بوست في 16 ديسمبر عام 2023: ’أرى أن السلام في الضفة الغربية يتطلب مواجهة إسرائيل‘

This report was produced in English and subsequently translated into Arabic. Users should refer to the English report in case of any discrepancies.

تم إعداد هذا التقرير باللغة الإنجليزية ثم تُرجم إلى اللغة العربية. على المستخدمين الرجوع إلى التقرير باللغة الإنجليزية في حال وجود أي تناقضات.

עִברִית

אזרחים או חיילים? אלימות מתנחלים בגדה המערבית

החל בפברואר 2024, ארצות הברית הטילה סדרת סנקציות חסרות תקדים המקושרות למתנחלים ישראלים בגדה המערבית עקב הפרות זכויות אדם. המהלך כלל שני סבבים של סנקציות נגד אדם המקורב אל השר לביטחון לאומי, המשויך למחנה הימין הקיצוני, שני ארגונים שגייסו כספים עבור מתנחלים אלימים, חמישה מתנחלים ושני מאחזים בלתי חוקיים.^[1] דווח גם כי ממשל ביידן שוקל להטיל סנקציות על יחידה של צה”ל המורכבת מחיילים חרדים ודתיים לאומיים, ובהם גם מתנחלים המזוהים עם ‘נוער הגבעות’, שלפי קביעת ארה”ב, הפרה זכויות אדם בגדה המערבית.^[2] גם בריטניה, האיחוד האירופי^[3] וקנדה^[4] הטילו בחודשים האחרונים סנקציות על מספר מתנחלים וקבוצות.

אף שמעשי אלימות בגדה המערבית אינם תופעה חדשה, בשנים האחרונות חלה עלייה חדה באלימות מתנחלים בעקבות מתקפת החמאס על ישראל ב-7 באוקטובר 2023. המתנחלים, השואבים עידוד מממשלת הימין הקיצוני של ישראל,^[5] רואים במלחמה המתמשכת בעזה הזדמנות לקדם את האג’נדה שלהם ולאלץ את הפלסטינים לעזוב את כפריהם. לדברי הארגון הישראלי ‘בצלם’ העוקב אחר אלימות המתנחלים, מאז אוקטובר אילצו מתנחלים לפחות 18 קהילות פלסטיניות – יותר מ-1,000 בני אדם – להימלט מבתיהן.^[6] לפי נתוני ארגון ACLED, בחודשים האחרונים חלה עלייה ניכרת באלימות המתנחלים, כולל תקריות בהן היו מעורבים מתנחלים חמושים. בעשורים האחרונים חולקו כלי נשק למספר ניכר של מתנחלים ישראלים, כביכול למטרת הגנה עצמית.^[7] אף על פי כן, מקרים של שימוש בכלי נשק על ידי מתנחלים לא היו שכיחים בשנים האחרונות. אולם מאז ה-7 באוקטובר, חלה עלייה משמעותית במקרי אלימות מתנחלים שבהם היה מעורב שימוש בנשק. במהלך תקופה זו, נהרגו תשעה פלסטינים לא חמושים בידי מתנחלים ישראלים, ואילו חמישה נוספים נהרגו בידי מתנחלים או כוחות צה”ל שנכחו במקום.

מתנחלים חמושים פועלים בהיקפים משתנים, החל מאזרחים פרטיים המחזיקים בבעלותם אקדחים ועד לתושבי התנחלויות החברים בכיתות כוננות אזרחיות, או כאלה המשרתים כחיילים בגדודי הגנה מרחבית או כחיילים פשוטים. מחקר זה בוחן כל אחת מהקבוצות השונות של מתנחלים חמושים שהיו מעורבות באלימות נגד פלסטינים, בדגש על פעילותן מאז ה-7 באוקטובר. הנתונים של ACLED מלמדים כי המצב הביטחוני בגדה המערבית הופך בהדרגה למסוכן יותר ככל שיותר מתנחלים מתחמשים, וההבחנה בין המתנחלים לצבא מטשטשת. בעשורים האחרונים הפכה תנועת ההתנחלות מפלג קטן לתנועה בעלת נוכחות משמעותית בזרם המרכזי בישראל. חבריה ממלאים כיום תפקידים חשובים בממשלה ובצבא, והשפעתם הפוליטית הניכרת צפויה להוות מכשול רציני לכל מאמץ עתידי לכינון שלום עם הפלסטינים.

מתנחלים חמושים וחדורי אידאולוגיה

לאחר כיבוש הגדה המערבית ב-1967, הוקמו בעמק הירדן ההתנחלויות הראשונות על ידי ממשלת ישראל בראשות העבודה על מנת שיהוו חיץ בטחוני במזרח המדינה.^[8] ההתנחלויות שהוקמו במהלך העשור הראשון לכיבוש היו קהילות חקלאיות שאוכלסו בעיקר על ידי ציונים חילונים. במהלך כהונת ממשלת הליכוד בשנים 1977-1984, הגבירה ישראל את מדיניות ההתפשטות הטריטוריאלית שלה והקימה יותר מ-80 התנחלויות חדשות בגדה המערבית. רבות מההתנחלויות הללו הוקמו לאורך רכס ההרים המרכזי המשתרע מצפון לדרום, אזור המיושב בצפיפות על ידי פלסטינים. הן אוכלסו בעיקר על ידי ציונים דתיים שהיו מונעים על ידי מצוות יישוב ארץ ישראל, וישראל חתרה מפורשות לקטיעת הרצף הדמוגרפי של הפלסטינים וחיזוק נוכחותה ברחבי הגדה המערבית.^[9] אף שקצב הקמת ההתנחלויות הואט בשנים שלאחר מכן – במיוחד לאחר החתימה על הסכם השלום בשנת 1992 – מאז 1996, הוקמו בגדה המערבית יותר מ-100 מאחזים בלתי חוקיים המאוכלסים באנשי ציונית דתית.^[10] על פי הערכות, כ-500,000 ישראלים^[11] מתגוררים כיום ב-147 התנחלויות ו-191 מאחזים בלתי חוקיים בשטח C של הגדה המערבית.^[12] כמו כן, 10% משטח הגדה המערבית נמצאים בתוך הגבולות המוניציפליים של התנחלויות ישראליות, זאת לצד שטחים פתוחים נרחבים הנשלטים על ידי המועצות האזוריות של ההתנחלויות; בסך הכול מדובר בכ-40% מהשטח הכולל של הגדה המערבית.^[13] נוכחותן והתפשטותן של ההתנחלויות בגדה המערבית ממשיכות להוות מקור עיקרי למתיחות, סכסוכים והתלקחויות של אלימות.

התנחלויות הממוקמות סביב אזורים פלסטיניים המאוכלסים בצפיפות, מגבירים את החששות הביטחוניים שכן הן עלולות להפוך למטרות פוטנציאליות לתקיפה מצד קבוצות פלסטיניות חמושות או מפגעים חמושים בודדים (למידע נוסף, עיינו במחקר של ACLED העוסק בפעילותן של קבוצות פלסטיניות חמושות בגדה המערבית). על-פי נתוני ה-ACLED, קרוב ל-45 אזרחים מתנחלים נהרגו בגדה המערבית מאז תחילת איסוף הנתונים ב-2016; שלושה מהם נהרגו מאז ה-7 באוקטובר, 2023. כמו כן, קיומן של התנחלויות בעומק הגדה המערבית מחייב נוכחות משמעותית של כוחות הביטחון הישראליים במקום, על מנת להגן עליהן, דבר שמגביר את המתיחות ומביא לעימותים עם האוכלוסייה הפלסטינית. חשוב לציין שגם המתנחלים מבצעים תכופות מעשי אלימות כנגד פלסטינים, בייחוד מתנחלים המתגוררים בהתנחלויות בעומק הגדה המערבית המתאפיינות באידאולוגיה ציונית דתית. נפות רמאללה, שכם וחברון – בהן כמות ההתנחלויות האידאולוגיות והמאחזים הבלתי מורשים היא הגדולה ביותר^[14] – הן גם המקומות שבהם מתרחשת הכמות הגדולה ביותר של אירועים אלימים, על פי נתונים שנאספו על ידי ACLED בגדה המערבית (פרטים במפה שלהלן).^[15]

Map - Political Violence in the West Bank 1 January 2016 - 24 May 2024

מאז שהחל איסוף הנתונים ב-2016, תועדו על ידי ACLED למעלה מ-5,350 תקריות אלימות בגדה המערבית שבהן היו מעורבים מתנחלים. במשך השנים, פגעו מתנחלים הן בפלסטינים והן ברכושם בדרכים שונות. החל בהשלכת אבנים על פלסטינים, בתיהם ומכוניותיהם ועד לשריפת בתים, בתי עסק, חוות ונכסים פרטיים נוספים. הפלסטינים נתונים גם לפגיעות אחרות מצד מתנחלים, ובהן כריתת עצי זית, גרימת נזק לתשתיות מים וכן גניבה, הריגה והברחה של צאן באמצעים שונים, כמו רחפנים. אלימות המתנחלים כוללת גם הכאה, ובמקרים הקיצוניים ביותר, ירי והרג של אזרחים פלסטינים. האלימות היומיומית שבה נתקלים פלסטינים בגדה המערבית הגיעה לשיאים חדשים מאז מתקפת ה-7 באוקטובר.^[16] ברבעון האחרון של 2023, מתנחלים היו מעורבים ביותר מ-535 תקריות בגדה המערבית – הנתון הגבוה ביותר לרבעון שתועד באזור על ידי ACLED (פרטים בגרף שלהלן). על פי נתוני האו”ם, בקרוב למחצית מכלל מתקפות המתנחלים שתועדו ב-2023, נכחו במקום כוחות ישראלים שליוו את התוקפים או תמכו בהם באופן פעיל.^[17]

מספר מקרי האלימות מצד מתנחלים חמושים בלא קשר מדווח או גלוי לצה”ל או לכיתות הכוננות של ההתנחלויות, זינק אף הוא פי יותר משבעה במהלך תקופה זו בהשוואה לרבעון הקודם.^[18] מאז ה-7 באוקטובר, מתנחלים ישראלים ביצעו קרוב ל-200 מעשי אלימות באמצעות נשק חם. בקרוב ל-50 מקרים נוספים שאירעו במהלך תקופה זו, מתנחלים חמושים איימו על פלסטינים והטרידו אותם בדרכים אחרות.

אחד האירועים הקטלניים ביותר היה תקיפה של הכפר קוסרה מצד קבוצת מתנחלים חמושים (שרובם^[19] לא היו חברים בכיתות כוננות או שירותי כחיילי מילואים של צה“ל, לדברי גורמים רשמיים מישראל^[20]) ב-11 באוקטובר, יומיים אחרי שמתנחלים איימו ברשתות החברתיות לנקום בפלסטינים בעקבות מתקפת החמאס. לאחר שניסו לפרוץ לבית שבו חסתה משפחה עם ילדים קטנים, פתחו המתנחלים באש והרגו שלושה שכנים שהגיעו למקום כדי לעזור.^[21] אף שתקיפות המתנחלים פחתו בין ינואר למאי 2024 בהשוואה לשיא שנרשם ברבעון האחרון של 2023, אלימות המתנחלים נמשכת בלא הפוגה. במהלך ארבעה ימים באמצע אפריל, שבהם מתנחלים תקפו בנשק כעשרה כפרים בין רמאללה ושכם, הם הרגו לפחות שלושה ופצעו עשרות פלסטינים, לאחר שנער ישראלי מהתנחלות הוכרז כנעדר ולאחר מכן נמצא מת לאחר שהותקף על ידי פלסטיני.^[22]

לפי המשרד לביטחון לאומי, לפני ה-7 באוקטובר כ-150,000 ישראלים, ובהם מתנחלים, החזיקו ברישיון לנשיאת כלי ירייה.^[23] בעלות על נשק בהתנחלויות ישראליות גבוהה משמעותית מאשר בתוך גבולות ישראל, ו-86 מתוך 100 הערים עם האחוז הגבוה ביותר של בעלי רישיון לנשיאת כלי ירייה הן התנחלויות בגדה המערבית. לדוגמה, כשליש מהמבוגרים בהתנחלות אדורה שמצפון-מערב לחברון מחזיקים ברישיון לנשיאת כלי ירייה.^[24] גם לפני מתקפת ה-7 באוקטובר, ממשלת ישראל תעדפה את גישת המתנחלים לכלי ירייה מכיוון שהם מתגוררים באזור בעל ‘סיכון’.^[25] אולם על פי דיווחים, מתקפת החמאס עוררה במתנחלים רבים אף יותר עניין מחודש בהשגת כלי נשק, ומטווחים ומרכזי הכשרה בהתנחלויות החלו לספק הכשרות פעמיים ביום.^[26] השר לביטחון לאומי, איתמר בן גביר – מתנחל בעצמו – הקל משמעותית את התנאים להשגת נשק חם, ובין השאר אפשר לקיים ריאיון טלפוני עם מועמדים שעומדים בדרישות במקום לבצע הערכה פנים אל פנים.^[27] במרץ 2024, הודיע בן גביר כי מאז ה-7 באוקטובר הונפקו 100,000 רישיונות נשק חדשים.^[28] אף שלא ברור כמה מהרישיונות הללו הונפקו למתנחלים בגדה המערבית, סביר להניח שמספר האזרחים המתנחלים שבבעלותם כלי נשק עלה בחודשים האחרונים.

המלחמה בעזה, אשר מנוהלת על ידי ממשלת הימין הקיצוני של ישראל, אפשרה למתנחלים חמושים להגביר את האלימות נגד פלסטינים, ונרשמו עשרות תקריות שבהן הם איימו בנשק וירו בפלסטינים.^[29] רבות מהתקריות הללו שבהן ירי קטלני, התרחשו בנוכחות חיילי צה”ל. אחד האירועים הדרמטיים ביותר התרחש ב-17 באוקטובר. מתנחלים ירו למוות בפלסטיני (יתכן שביותר מאחד) שהיה בדרכו להלוויה מדרום לשכם, בזמן שחיילים ישראלים סיירו ברחוב.^[30]

כיתות כוננות מעין-צבאיות בעלות סמכות אזורית

בנוסף למתנחלים חמושים הפועלים על דעת עצמם, מאז ה-7 באוקטובר דווח על עלייה באלימות מצד מתנחלים חמושים הלבושים במדי צבא. ^[31]כיתות הכוננות^[32] של ההתנחלויות הן כוחות מעין-צבאיים המורכבים מאזרחים תושבי ההתנחלויות והמאחזים, אשר מקבלים הכשרה וציוד מצה”ל אך מתמנים על ידי ההתנחלויות.^[33] לכיתות כוננות אזרחיות יש סמכות להשתמש בכוח ולבצע משימות שיטור אחרות כגון חיפוש ומעצרים. לפני אוקטובר 2023, העביר צה“ל להתנחלויות לפחות 2,600 כלי נשק צבאיים, אולם על פי הערכות, הנתונים האמתיים גבוהים יותר.^[34] כוחות מעין-צבאיים אלה, שהוקמו לראשונה בהתנחלויות ב-1971, תוגברו מאז ה-7 באוקטובר. בחודשים העוקבים, חילק הצבא לכיתות הכוננות כמות ניכרת של כלי נשק ותחמושת, הכוללת אלפי אקדחים, רובי M-16 חצי-אוטומטיים ומקלעים.^[35] בנוסף, מועצות אזוריות גייסו כספים מתורמים ברחבי העולם ורכשו מאות רובים נוספים עבור כיתות כוננות אזרחיות בתיאום עם צה”ל ועם המשרד לביטחון לאומי.^[36]

אף שכיתות כוננות אזרחיות פועלות תחת פיקוד מרכז של צה”ל ואמורות לפעול רק למטרות הגנה במצבים מסכני חיים, לצה”ל אין שליטה מלאה על פעילויותיהן.^[37] בשנים קודמות תועדו מקרי אלימות מצד חברי כיתות כוננות. למשל, בבעלותו של בר יוסף – מתנחל שארה”ב הטילה עליו סנקציות, אשר עמד בשנים האחרונות מאחורי מעשי אלימות חוזרים ונשנים כנגד פלסטינים^[38] – היה רובה M-16 צה”לי מכיוון שהיה חבר בכיתת הכוננות של נווה צוף.^[39]

בעקבות אירועי ה-7 באוקטובר, חברי כיתות כוננות מנצלים את המצב במידה הולכת וגוברת ונוקטים באלימות כנגד פלסטינים באופן הרבה פחות מרוסן.^[40] הם החלו ללבוש מדים של צה”ל,^[41] דבר שמקשה לעתים קרובות על זיהוי התוקפים. ארגון זכויות האדם ‘יש דין’ הצביע על כך שלעתים קרובות, חברי כיתות כוננות הלבושים במדי צבא אינם נועלים נעליים צבאיות,^[42] וסרטונים שפורסמו מראים כי הכוחות הללו לובשים מדים בסגנון צבאי שאינם זהים למדי צה”ל.^[43] במקרים אחרים, פועלים חברי כיתות הכוננות בבגדים אזרחיים, כשהם נושאים כלי נשק צבאיים^[44] כגון רובי M-16 של צה”ל שאינם זמינים לרכישה על ידי אזרחים.^[45] כיתות כוננות נוהגות לעתים קרובות בכלי רכב עם צפירורים צהובים.^[46] מאז ה-7 באוקטובר, ארגון ACLED דיווח על עשרות אירועים שבהם בוצעו מעשי אלימות על ידי מתנחלים במדים, שייתכן שהיו חברים בכיתות כוננות אזרחיות.

חלק מהאירועים הללו התרחשו באזורים שבהם קהילות הרועים ננטשו באופן מלא או חלקי מאז ה-7 באוקטובר. עיתונאים שדיווחו מאזור חברון, המהווה מזה זמן רב מוקד של אלימות מתנחלים ושבה ממוקמות שמונה מתוך 18 הקהילות שננטשו, טוענים שבפועל, כיתות הכוננות הן השולטות באזור.^[47] תושבי הקהילות הקטנות הללו אולצו לעזוב לאחר מעשי אלימות חוזרים ונשנים: המתנחלים היו מגיעים בלילות, תכופות כשהם חמושים ולפעמים כשהם לבושי מדים, מטרידים אותם ומאיימים שיהרגו אותם אם לא יעזבו. לפי נתוני ACLED, יותר ממחצית מהתקריות שבהן כיתות כוננות היו מעורבות כנראה באלימות או באיומים באלימות, התרחשו בחברון שבה התושבים סובלים מאלימות גם מצד מתנחלים שהם חיילים במדים (פרטים במפה שלהלן).

לדוגמה, בחירבת אל-רת’ים נעקרו מבתיהם 50 אנשים עקב התקפות חוזרות ונשנות של מתנחלים חמושים, שבחלק מהמקרים היו לבושים במדי צבא. במקרה אחר, חמישה מתנחלים חמושים, במדי צבא ורעולי פנים, אילצו דיירים של ארבעה משקי בית להיכנס לתוך אוהל יחיד, כשהם גוררים קשיש שלא היה מסוגל ללכת ומאיימים לירות בהם למוות אם לא יעזבו את האזור.^[48] במקטל מסאלם, משפחה בת שמונה נפשות נעקרה מביתה לאחר שחמישה מתנחלים במדי צבא הכו ברובה את אב המשפחה בראשו ובפניו ואילצו את המשפחה לעזוב באותו יום.^[49] מספר קהילות נוספות באזור, שעל-פי דיווחים, מצויות בסכנת עקירה עקב אלימות מתנחלים, סובלות ממעשי אלימות של כיתות כוננות. ב-12 בנובמבר, הגיעו לפחות שבעה אנשים רעולי פנים, חלקם במדים, לכפר ח’רבת טיראן. הם השחיתו מכוניות בעזרת אלות, רוקנו את מכלית המים של הקהילה, הורו לכל התושבים להיאסף באוהל אחד, ואיימו להרוג אותם אם לא יעזבו תוך 24 שעות.^[50]

הגדודים הקיצוניים ביותר של צה”ל

בעקבות מתקפת החמאס, גדודי ההגנה המרחבית בגדה המערבית גויסו בהיקף נרחב באמצעות גיוס מילואים מזורז של למעלה מ-5,500 מתנחלים.^[51] רעיון הקמת יחידות מילואים מקומיות או קהילתיות – יחידות הגנה מרחבית (הגמ”ר) – משקף אסטרטגיה ביטחונית ישראלית ארוכת שנים. מאז הקמתה, פועלת מדינת ישראל בהתאם לתפיסה שהיא נעדרת ‘עומק אסטרטגי’, בהיותה מדינה בעלת אוכלוסייה קטנה ומשאבים מוגבלים המוקפת בכוחות עוינים. בהתחשב בתנאים הללו, גיוס תושבי ההתנחלויות לגדודי ההגמ”ר נחשב לצעד הכרחי על מנת להתמודד עם המצב הביטחוני הנוכחי, משום שהוא מאפשר לכוחות הסדירים להתמקד בטיפול באתגרים הביטחוניים הרחבים יותר. מאז תחילת המלחמה בעזה, גדלו גדודי ההגנה המרחבית בגדה המערבית פי חמישה.^[52] המטרה העיקרית של יחידות אלה היא להגן על התנחלויות וערים, לאחר שחטיבות לוחמות רבות של פיקוד מרכז הועברו לחזיתות בדרום ובצפון המדינה. אולם לאחר ששורות גדודי ההגמ”ר אוישו במקרים רבים במתנחלים מהימין הקיצוני, חלה עלייה ניכרת בהתנכלויות ובאלימות כנגד פלסטינים בחודשים הראשונים שאחרי ה-7 באוקטובר.^[53]

עדויות מהשטח מצביעות על כך שמתנחלים שגויסו למילואים בגדה המערבית נוטים להשתמש באלימות יותר מאשר חיילי מילואים וחיילים סדירים אחרים. הם מעורבים לעתים קרובות באיומים ובאלימות כנגד פלסטינים ובהרס רכושם, ופועלים לפעמים ללא אישור מקדים מצה”ל.^[54] מאחר שמתנחלים במילואים מאבטחים כעת את נקודות הביקורת – שהתרבו לאחר אירועי ה-7 באוקטובר – במקום חיילים סדירים ממקומות אחרים בישראל, חיי היומיום של הפלסטינים המתגוררים בקרבת התנחלויות ומאחזים הפכו קשים יותר, במיוחד בתקופה שמיד לאחר מתקפת החמאס.^[55]

עקב מגבלות הדיווח, לא תמיד אפשר לזהות אילו יחידות של צה”ל היו מעורבות בתקרית מסוימת. אולם על-פי נתוני ACLED, מספרם הכולל של אירועים אלימים כנגד אזרחים שבהם היו מעורבים חיילים ישראלים הגיע לשיא של כל הזמנים ברבעון האחרון של 2023 – עם עלייה של פי שישה בהשוואה לרבעון שקדם לו (פרטים בגרף שלהלן). יתרה מזו, נרשם שיא במספר האירועים שבהם הצבא הישראלי השתמש בכוח קטלני והרג פלסטינים לא חמושים במהלך התפרעויות; בין אוקטובר לדצמבר 2023, נהרגו קרוב ל-110 פלסטינים במסגרת למעלה מ-90 תקריות.

אף שנתונים אלה מעידים, בין השאר, על המתיחות הביטחונית הכללית השוררת בעקבות מתקפת החמאס, ישנם מספר דיווחים המתעדים מעורבות ישירה של גדודי הגמ”ר באלימות. לדוגמה, ב-16 באוקטובר 2023, מתנחלים מגדוד הגמ”ר ביצעו פעילות בלתי מאושרת בח’רבת סוסיא שמדרום לחברון, במהלכה הרסו מבנים וגידולים חקלאיים בבעלות פלסטינית.^[56] תקרית נוספת אירעה באותו המקום ב-28 באוקטובר כשמתנחלים חמושים לובשי מדים הכו שני גברים לאחר שפשטו על בתיהם ואיימו להרוג אותם אם לא יעזבו. עדי ראייה טענו כי הגברים לובשי המדים היו שייכים לגדודי הגמ”ר.^[57] בתקרית קטלנית אחרת, חייל המשרת בגדוד הגמ”ר הפועל ליד התנחלות אלעזר שמדרום לירושלים, ירה למוות בקשיש פלסטיני שלא היווה איום בעת שעבר בנקודת ביקורת.^[58] ב-12 בנובמבר, נכנסו שני חיילי מילואים מגדודי הגמ”ר לבית ספר בא-תוואני ללא כל סיבה נראית לעין, קרעו דגל והטילו אימה על תושבי המקום.^[59] ב-8 בדצמבר, 21 מתנחלים חיילי מילואים השייכים לגדוד הגמ”ר, פשטו על בתים רבים ועל בית הספר בכפר ח‘לת אל-דבע וגרמו להם נזקים, תקפו באלימות חמישה פלסטינים^[60] ובזזו כסף וחפצי ערך אחרים.^[61]

בעקבות העלייה במעשי האלימות שבוצעו על ידי חיילים מגדודי הגמ”ר, ערך צה”ל מספר חקירות שבעקבותיהן הוגבל אזור הפעולה של הגדודים להתנחלויות בלבד. מספר החיילים בגדודי ההגמ”ר הופחת בהדרגה, ובמאי 2024 נותרו בגדודים 1,000 חיילים.^[62] אולם בהינתן שמערכת היחסים הבעייתית בין המתנחלים לבין צה”ל בגדה המערבית התחילה כמה עשורים לפני המשבר הנוכחי, סביר להניח שתופעת האלימות של חיילים מתנחלים תימשך בדרך זו או אחרת.

לפני המשבר הנוכחי, פריסת שישה גדודי חי”ר בגדה המערבית אשר אוחדו במסגרת חטיבת כפיר ב-2005, נחשבה במשך זמן רב כדוגמה לטשטוש הגבולות שבין המתנחלים לחיילים. רבים מהחיילים בגדודים הללו, שהתמחו בפעולות התקוממות-נגד ולוחמה בשטח בנוי, הם מתנחלים או בוגרי בתי ספר דתיים. אחד הגדודים, נצח יהודה (לשעבר הנח”ל החרדי), הוקם כדי לספק מסגרת לחיילים חרדים ופועל לפי חוקים רבניים מחמירים. הגדוד גם קלט מתנחלים רבים מהמחנה הדתי-לאומי שהעדיפו לשרת בסביבה דתית זו, ובהם גם נוער גבעות – קבוצת השוליים הלוחמנית הקיצונית ביותר של תנועת ההתנחלות.^[63] מאז הקמתה, הואשמה חטיבת כפיר לא פעם בהפרות זכויות אדם של פלסטינים. בתקרית הבולטת ביותר, חיילים מגדוד נצח יהודה היו אחראים למותו של עומר אסעד, פלסטיני-אמריקאי בן 78 שמת לאחר שהושאר אזוק בקור מקפיא בכפר ג’לג’יליא שמצפון לרמאללה בינואר 2022.^[64] בינואר 2023, הועבר הגדוד לרמת הגולן, צעד שנתפס כניסיון לשכך את הביקורת הגוברת כנגד התנהלות צה”ל. מאז נפרס הגדוד גם ברצועת עזה.^[65]

דוגמה נוספת לגיוס מתנחלים קיצוניים מנוער הגבעות לצה”ל בשנים האחרונות היא יחידת ‘ספר המדבר‘. על-פי דיווחים, צה”ל גייס את המתנחלים הללו, שלחלקם יש תיקים פליליים, במאמץ מתואם עם מנהיגי התנחלויות “על מנת לנתב את האנרגיות שלהם באופן ממושמע וחוקי יותר.”^[66] חלק מהנערים הללו מגיעים ממאחזים בלתי חוקיים של רועי צאן שעמדו בחזית הפעילות האלימה בשנים האחרונות.^[67] מאז הקמתו ב-2020, היה הגדוד מעורב במספר מקרים מתועדים של אלימות כנגד פלסטינים.^[68] התקרית האחרונה אירעה ב-12 באוקטובר, כשחיילים מיחידת ספר המדבר התעללו בפלסטינים ובפעילים ישראלים; הם הפשיטו אותם, הכו אותם קשות, השתינו עליהם, כיבו סיגריות על גופם, וניסו לתקוף מינית את אחד הקרבנות.^[69] עדי ראייה פלסטינים מהמאחזים הסמוכים זיהו כמה מהחיילים כנערי גבעות. בעקבות תקרית זו הפסיק צה”ל את פעילות היחידה.

התקוות לשלום נגוזות לנוכח התגברות הטקטיקות התוקפניות

במצב הנוכחי, שבו מעשי אלימות מתבצעים על ידי קבוצות שונות – מתנחלים חמושים הפועלים על דעת עצמם אך תכופות בנוכחות חיילים; כיתות כוננות הלבושות לעתים קרובות במדי צבא; וחיילים מתנחלים – קשה יותר ויותר לדעת מי הוא מי. הגבולות בין המתנחלים לצבא הולכים ומיטשטשים, וההבדל בין תוקפים אזרחיים לבין גופים רשמיים של מדינת ישראל מטשטש אף יותר. בנוסף לטשטוש הגבולות הפיזיים בין מתנחלים לחיילים, הגבול בין צה”ל לבין המתנחלים מטשטש גם מבחינה תרבותית.^[70] לדברי ארגון שוברים שתיקה – ארגון לא ממשלתי ישראלי שהוקם על ידי חיילים משוחררים – ראיונות שנערכו עם למעלה מ-1,000 חיילים מלמדים על “היחסים ההדוקים” בין צה”ל לבין המתנחלים.^[71] יחידות רבות של צה”ל מוצבות בתוך התנחלויות או בסמוך אליהן, והמתנחלים נוהגים באופן קבוע לארח חיילים בבתיהם, לספק להם מזון, חטיפים ושתייה חמה, ולחגוג ביחד את השבת. במקרים רבים, הם הופכים למעין משפחה עבור החיילים.^[72] עדויות של חיילים משוחררים רבים מצביעות על כך שמתנחלים משתמשים בקשרים אישיים כדי לקדם את האידאולוגיה הפוליטית שלהם ומעודדים חיילים להקשיח את יחסם כלפי הפלסטינים ולנהוג בסלחנות כלפי הפרות חוק של מתנחלים. יתר על כן, באמצעות רכזי ביטחון שוטף צבאי בהתנחלויות, המתנחלים משפיעים באופן פעיל על המדיניות המבצעית של צה”ל בכך שהם מספקים הנחיות בנוגע להתנחלויות, כמו הגדרת הטריטוריה שלהן. הם גם קובעים לאילו אזורים אסור לפלסטינים להיכנס, משתתפים בתהליכי קבלת החלטות, ולעתים אף נותנים פקודות לחיילים.^[73]

בנוסף להשפעת המיליטריזציה הגוברת של המתנחלים, ממשלת ישראל הנוכחית – המורכבת מקואליציה הכוללת מתנחלים כמו בן גביר וסמוטריץ’ – יזמה מדיניות שנועדה לשנות את המנגנון הביטחוני בגדה המערבית. אחד השינויים המהותיים הוא העברת הסמכות על המנהל האזרחי מפיקוד מרכז של צה”ל למשרד האוצר בראשותו של סמוטריץ’. שינוי זה יפחית את יכולתו של המנהל האזרחי לשמש כלי יעיל הפועל באמצעות עצמה רכה, שגילם לאורך השנים תפקיד חיוני בתיאום עם הרשות הפלסטינית בכל הנוגע להיבטים המנהליים של חיי הפלסטינים בשטחי C ו-B שבהם אין לרשות הפלסטינית שליטה מנהלית או ביטחונית. גישה זו מנוגדת לאחדות הפיקוד שממנה נהנה פיקוד מרכז בגדה המערבית לאורך שנים רבות.

נוסף על כך, הקואליציה הנוכחית מתכננת להכפיף את משמר הגבול בגדה המערבית למשרד לביטחון לאומי בראשות בן גביר. צעד שכזה ינתק את הקישור המבצעי של משמר הגבול עם פיקוד מרכז ויפגע במבנה הפיקודי המאוחד אשר חיוני לצורך תיאום הפעולות הביטחוניות בגדה המערבית. בטווח הארוך, יכולות להיות לכך השלכות על הגיוס, הדוקטרינה והפעילות המבצעית הכוללת של יחידות משמר הגבול בגדה המערבית. צעדים אלה מאיימים לערער עוד יותר את מנגנוני הביטחון הקיימים, המשחקים תפקיד חיוני בניהול המתיחות ובשמירה על הסטטוס קוו בגדה המערבית מאז 1967.

למעלה מעשור, משקיפים רבים סברו כי פתרון שתי המדינות אינו מעשי בשל עובדות שנקבעו בשטח עקב הרחבת ההתנחלויות. ואולם, לנוכח ההיקף חסר התקדים של האלימות המתמשכת, ממשלות ואנליסטים רבים השתכנעו כי הכרחי להחיות את חזון שתי המדינות.^[74] רעיון שתי המדינות חזר אפוא לתמונה – לפחות בשיח הבינלאומי, והוא תופס מקום מרכזי בכל הדיונים הבינלאומיים אודות ‘היום שאחרי’ תום המלחמה בעזה. עם זאת, מאחר שהישרדותה של ממשלת נתניהו תלויה במידה רבה בגורמים מהימין הקיצוני הדתי, ולנוכח העובדה שאין בישראל תמיכה ציבורית ברעיון של הקמת מדינה פלסטינית,^[75] ייתכן שלא תהיה אפשרות לעבור בעתיד הקרוב ממצב הלחימה הנוכחי לתוכנית בת-קיימא לחידוש שיחות שלום.

אף על פי כן, מתקפת החמאס הראתה כי אסטרטגיית ‘ניהול הסכסוך’ אינה מבטיחה את ביטחונם של אזרחי ישראל, וייתכן שבעתיד תהיה הכרה בכך שהמצב הנוכחי, הכיבוש, אינו בר-קיימא.^[76] סביר להניח שפשרה עתידית מכל סוג יחייב שינויים פוליטיים, עליית מנהיגות חדשה בשני הצדדים, ולחץ חיצוני חזק מצד ארה”ב. אולם גם אם התסריט האופטימי של חידוש שיחות השלום יתממש בנקודה כלשהי בעתיד, ההתפתחויות הנוכחיות מצביעות על כך שיציאה מהשטחים ופינוי של לפחות 200 אלף מתנחלים אידאולוגיים המתגוררים עמוק בתוך הגדה המערבית, יהוו אתגר רציני עבור ממשלת ישראל. סביר להניח שתנועת ההתנחלות, שהשפעתה הולכת וגוברת ואשר מורכבת מאוכלוסייה מחומשת היטב, תתנגד לממשלה, ואין לשלול אף את האפשרות של מלחמת אזרחים.^[77] בינתיים, ימשיכו הפלסטינים בגדה המערבית לסבול מאלימות המתנחלים, המגלים יותר ויותר תעוזה ונהנים מקשרים הדוקים עם הממשלה והצבא.

^[1] סיימון לואיס, ‘ארה”ב הטילה סנקציות על בן ברית של שר ישראלי ועל ארגונים שגייסו כספים למען מתנחלים,’ רויטרס, 19 באפריל 2024

^[2] זמן ישראל, ‘ארה”ב מעכבת את ההחלטה על הטלת קנסות על יחידת נצח יהודה של צה”ל עקב הפרת זכויות בגדה המערבית,’ 26 באפריל, 2024

^[3] ג’ייקוב מגיד, ‘בריטניה מצטרפת לאיחוד האירופי ונוקטת בסנקציות נגד הקבוצה הגזענית להב”ה ומתנחלים קיצונים,’ זמן ישראל, 3 במאי, 2024

^[4] אל ג’זירה, ‘קנדה נוקטת בסנקציות נגד מתנחלים ישראלים לנוכח הזינוק בתקיפות נגד פלסטינים,’ 16 במאי 2024

^[5] יולנדה נל, ‘חשש גובר בקרב פלסטינים לנוכח עלייה בתקיפות מצד מתנחלים ישראלים,’ BBC News, 28 באוגוסט 2023

^[6] בצלם, ‘טרנספר בכוח של קהילות ומשפחות פלסטיניות מבודדות בשטח C בחסות הלחימה בעזה,’ 17 באפריל, 2024

^[7] אמנסטי אינטרנשיונל,‘דוח אמנסטי אינטרנשיונל קורא לקבוצות פלסטיניות חמושות להפסיק את הרג האזרחים,’ 11 ביולי 2002

^[8] זמן ישראל, ‘יו”ר מפלגת העבודה: התנחלויות עמק הירדן מבטיחות ביטחון,’ 19 באוקטובר 2017

^[9] שאול אריאלי, ‘התנחלויות בגדה המערבית,’ הפורום למדיניות ישראל, 2022

^[10] מאגר הנתונים בנושא התנחלויות של שלום עכשיו שותף עם ACLED בינואר 2021, ראו שלום עכשיו, ‘רשימת התנחלויות’, 2023

^[11] Associated Press, ‘אוכלוסיית המתנחלים בגדה המערבית גדלה בקרוב ל-3% בשנת 2023 – דו“ח,’ 12 בפברואר 2024

^[12] שלום עכשיו, ‘אוכלוסייה בגדה המערבית,’ 2024, נכון ל-27 במאי 2024